تحریف شناختی

تحریف شناختی

روان‌‌شناسی شناختی روان‌‌شناسی با جنبه‌‌های مختلف فعالیت‌‌های انسانی، از اجتماعی‌‌ترین تعامل‌‌ها تا خصوصی‌‌ترین افکار، ارتباط دارد. روان‌‌شناسی شناختی را می‌‌توان رویکرد جدیدی در علم روان‌‌شناسی دانست. امروزه شواهد کافی وجود دارد که نشان می‌دهد انسان موجودی منفعل در برابر رویدادها نیست بلکه ضمن دریافت اطلاعات از محیط به تجزیه و تحلیل می‌‌پردازد. طرفداران دیدگاه شناختی عقیده دارند که هیجانات و رفتارهای آدمی تحت تأثیر ادراک او از واقعیت قرار دارد. این موقعیت نیست که به تنهایی تعیین‌‌کننده احساس افراد باشد بلکه پاسخ هیجانی به نحوه‌‌ی تفسیر موقعیت و تفکر در مورد آن بستگی دارد (بک، 1955). روان‌‌شناسی شناختی با فعالیت‌‌های ذهنی انسان در پردازش اطلاعات و جهان سروکار دارد. این‌‌که چگونه نظام ذهنی انسان، اطلاعات را حس کرده و آن‌ها را دریافت می‌‌کند. چگونه این اطلاعات انتقال پیدا می‌‌کنند و در این نظام جای می‌‌گیرند. لازم است یک ساختار تخیلی را برای توضیح کارکرد نظام ذهنی فرض کنیم. بدین‌صورت که اطلاعات از محیط دریافت می‌‌شوند و به شیوه‌‌های خاص مورد توجه قرار می‌‌گیرند تا این‌که روی آن‌ها عملیاتی صورت گرفته یا ذخیره شوند (یا از بین بروند) و بعد از آن بیان شوند. این ساختار، نظام شناختی^[1] نامیده می‌‌شود (هلن گوین، ترجمۀ اسدزاده، رجبی و مجتبی‌زاده، 1391). شناخت باید با دانش سروکار داشته باشد و روان‌‌شناسی شناختی به دنبال درک این موضوع است که انسان چگونه دانش خود را در مورد جهان و خود کسب می‌‌کند، این دانش چگونه در ذهن و مغز نمایان می‌‌شود و آن‌ها چگونه از این دانش برای هدایت رفتار استفاده می‌‌کنند (کیلستورم و پارک^[2]، 2018). روان‌‌شناسی شناختی با تکیه بر تجربه توانسته قفل‌‌های بسیاری را از ذهن و مغز انسان بگشاید. به برکت همین شناخت مغز و کارکردهای آن اطلاعات با ارزشی درباره ریشه‌‌های رفتار آدمی به دست دهد، که می‌‌تواند به استفاده بهینه از مغز، معالجه آسیب‌‌های مغزی و طراحی الگوهای مصنوعی از روی مغز کمک کند. امروزه مغز دیگر جعبه سیاه تلقی نمی‌‌شود و بشر نه‌‌تنها به درون آن دسترسی دارد، بلکه می‌تواند در آن مداخله کند (خرازی، 1386). روش‌‌های روانشناسان شناختی روان‌‌شناسان شناختی از روش‌‌های آزمایشی برای بررسی نحوۀ عملکرد ذهن استفاده می‌‌کنند. اگرچه آن‌ها می‌دانند که مغز دقیقاً مانند رایانه‌‌‌‌‌‌ی الکترونیکی عمل نمی‌‌کند، اما اغلب در مفهوم‌سازی فرآیندهای ذهنی استفاده از قیاس رایانه را مفید می‌‌دانند. بنابراین‌‌، آن‌ها یک روش پردازش اطلاعات را برای درک چگونگی دریافت اطلاعات از طریق اندام‌‌های حسی ما، رمزگذاری، ذخیره و بازیابی از حافظه‌‌، دریافت می‌کنند و سپس آن‌‌ها در درک و تولید زبان، حل مسئله، خلاقیت، تصمیم‌گیری و استدلال استفاده می‌شوند. به‌طور خلاصه، روان‌‌شناسی شناختی مربوط به بازنمودهای ذهنی معنا و فرآیندهای ذهنی است که بازنمایی‌‌ها بر روی آن عمل می‌کنند (مارتین و فورد^[3]، 2018). روان‌‌شناسی شناختی یک ابزار مهم برای درک عملکرد مغز است؛ به‌عنوان مثال، عصب‌‌شناسان و نورولوژیست‌‌ها مدت‌‌هاست که در تلاش برای درک و معالجه بیماران با آسیب مغزی ناشی از بیماری، سکته مغزی و ضربه، از روش‌‌ها و مفاهیم روان‌‌شناسی شناختی استفاده می‌‌کنند (جانسون^[4]، 2016). نقش ساختارهای شناختی در توانایی پردازش اطلاعات ساختارهای شناختی الگوی اساسی ذهنی است که افراد برای پردازش هر گونه اطلاعات از آن‌ها استفاده می‌‌کنند (نواندهان و کامالانبهان^[5]، 2017). ساختارهای شناختی نقش مهمی در توانایی پردازش اطلاعات فراگیران ایفا می‌کنند، زیرا آن‌ها به عنوان چهارچوب مرجع عمل می‌‌کنند، امکان درک و کار با یک یا چند جنبه از مفهوم را فراهم می‌‌کند (نواندهان و کامالانبهان، 2017). تغییر ذهن علوم شناختی با تسلطی که اینک بر سازوکارهای مغز برای یادگیری، یادسپاری، تفکر، بازنگری و خلاصه شکل‌‌گیری ذهن افراد به دست آورده است می‌تواند راه‌‌کارهایی برای تأثیرگذاری بر ذهن دیگران و تغییر، اصلاح یا تقویت آن پیشنهاد کند. به خصوص رسانه‌‌های گروهی با استفاده از این روش‌‌ها بهتر می‌‌توانند در فرهنگ‌سازی و هدایت افکار عمومی ایفای نقش کنند. البته، بدون تردید در اینجا یک مسئله اخلاقی نیز پیش می‌‌آید که ما تا چه اندازه اجازه داریم با استفاده از این فنون ذهن دیگران را به این‌سو یا آن‌سو هدایت کنیم و چگونه می‌‌توان از دسترسی فریب‌‌کاران به این فنون جلوگیری کرد و آیا هنر و علم تغییر ذهن به شست‌وشوی مغزی نمی‌‌انجامد؟ به هر صورت از هر علمی یا ابزاری می‌‌توان استفاده درست یا نادرست کرد. روان‌‌شناسی و فنون تغییر ذهن نیز از این قاعده جدا نیستند (خرازی، 1386). انتقادهایی بر رویكرد روان‌شناسی شناختی بر خلاف دیگر رشته‌ها روان‌‌شناسی شناختی با فقدان یکپارچگی روبه‌‌رو است. هیچ نوع چارچوب خاص و نظریه‌‌ی خاصی وجود ندارد که بتوانیم به آن اشاره کنیم و بگوییم که فلان نظریه در زمینه‌‌ی شناختی است و فلان شخص نیز نظریه‌‌پرداز اصلی آن است. همانند نظریه‌‌های مرحله‌ای روان‌‌شناسی رشد، هیچ‌گونه تمایزی بین آن‌ها وجود ندارد. از این رو، روان‌‌شناسی شناختی مختص به یک نظریه یا مجموعه‌‌ای از این نظریه‌‌ها نیست. همچنین، روان‌‌شناسی شناختی، رویکردی نیست که فقط به فرایندهای ذهنی و چگونگی تأثیر فرایندهای ذهنی روی رفتار و تعاملات ما با محیط تأكید کند. با این وجود، این مطالب به این معنا نیست که ما می‌‌توانیم یک تبیین کاملاً روان‌‌شناختی از ادراک و تفکر و مثل آن در نظر بگیریم، بلکه می‌‌توانیم رویکرد روان‌‌شناختی را برای فهم عواطف و هیجانات و کارکردهای اجتماعی نیز مورد استفاده قرار دهیم. لذا، مشکلی که در ابتدا، مطالعه‌‌ی این رشته را دشوار می‌‌ساخت، اکنون انعطاف‌‌پذیری آن به اثبات رسیده است (هلن گوین، ترجمۀ اسدزاده، رجبی و مجتبی‌زاده، 1391). [1] Cognitive system [2] Kihlstrom, & Park [3] Martin, & Ford [4] Johnson [5] Nawaneedhan, & Kamalanabhan