امنیت شهری و توسعة پایدار با نگاهی به جایگاه مدیریت شهری در چشم انداز شهرهای آینده

[real3dflipbook id=’4′]

در گفتارها و نظریه­ های اندیشمندان نیز، امنیت جایگاه رفیعی در زندگی بشر دارد و اگر همة کشش­ها و کوشش­ها را در حیات نوع بشر برای رسیدن و تأمین امنیت و آرامش بدانیم سخنی به گزاف نگفته­ایم. امنیت به­عنوان یکی از نیازهای مهم و به عبارت دقیق‌تر اصلی‌ترین نیاز بشر است و از این­رو، انسان‌ها در طی تاریخ برای رهایی از تهدیدات مختلف طبیعی و انسان­­محور و رسیدن به احساس امنیت و آرامش تلاش­ها و اقدامات زیادی انجام داده­اند. اما در قرن حاضر با بروز مسائل زیست محیطی، دغدغة عمده و اصلی همة کشورهای دنیا یافتن راهکارها و تدوین سیاست­هایی برای حل این مسائل و رسیدن به توسعة پایدار است. از آنجا که، شهرها بیشترین مصرف کنندة انرژی و تولیدکنندة آلودگی در بین سکونتگاه­های انسانی هستند، بیشتر مورد توجه هستند. لذا، تدوین سیاست­گذاری­ها باید به­گونه­ای باشد که سازوکارهای هماهنگی میان دولت­های ملی و محلی ایجاد کند. از این­رو، برنامة جدید شهری خواستار همکاری جدید و تقویت شده بین «دولت­های مرکزی، محلی وشهروندان» است تا بتوان بحران­های شهری را سامان داد.

امروزه شهرها به­عنوان مکان­های زیست بشر آنچنان جایگاهی یافته­اند که توسط مدیریتی مستقل اداره می­شوند. در این راستا، شهرها نیازمند مدیریتی هستند که بتواند زمینة ارتقاء کیفیت زندگی ساکنین شهری را در راستای توسعة پایدار شهری فراهم آورد. بدین ترتیب، شوراهای محلی به­عنوان تنها نهادهای محلی موجود در شهر که ارتباط نزدیکی با زندگی شهروندان شهری دارند، می­توانند نقش بسیار زیادی در توسعة پایدار شهری داشته باشند. از این­رو، شهرداری و شوراهای شهر به­عنوان بارزترین نهادهای محلی و مهم­ترین جلوه‌های تمرکززدایی، نماد متبلور حضور جدی مردم برای تعیین سرنوشت خویش هستند که در صورت نهادینه شدن جایگاه آنها در ساختار حاکمیت به­عنوان هماهنگ کنندة دستگاه­های اجرایی در این شهرها می­توانند نقش ارزنده­ای در امنیت اجتماعی شهرها داشته باشند.

بر این بنیاد، درک پایداری شهرها به یک فرآیند گفتگو، از طریق ساختن اجماع و تصمیمات آگاهانه، بین مسئولان و بازیگران اجتماعی محلی، منطقه­ای، ملی و حتی فرامنطقه­ای، در انتخاب یا تصمیمات مربوط به شهر، نیاز دارد. از این­رو، سهم اصلی این کار در این است که پایداری را به­عنوان یک اصل راهنما در تصمیم­گیری در تمام ابعاد مختلف آن با توجه به نیازهای جامعة شهری درک کنیم. در همین راستا، بسیاری از شهرهای جهان برای دستیابی به توسعة پایدار، راهکارها و سیاست­های تحقق شهر پایدار را در دستور کار دارند. با این حال، شهرها اگر به سمت پایداری طراحی شوند، از پتانسیل بالایی برای جلوگیری و برطرف کردن مشکلات آب و هوایی، آلودگی و کمک به رونق زندگی انسان­ها برخوردار هستند. زیرا، شهرهای پایدار می­توانند به سرعت در اجرای راه­حل­های مناسب، مؤفق عمل کنند. بنابراین، شکل­گیری شهرهای پایدار در چشم­انداز شهرهای آینده «نیازمند دانش جامع، مدیریت یکپارچه شهری و مشارکت شهروندان» است. در این کتاب هدف درک ارتباط بین امنیت شهری با روند توسعة پایدار و لزوم امنیت پایدار شهری، شناخت شاخص­های مناسب اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، زیست­محیطی، امنیتی، و ارائه کلیات برنامه­ریزی برای توسعة امنیت پایدار شهری است.

شایان ذکر است، این کتاب یک رویکرد تازه برای اندیشیدن در مورد شهرهای آینده ارائه می­دهد و از این نظر که به بیان چالش­های پیش روی شهرهای آینده می­پردازد، حائز اهمیت است. به­طوریکه اثر حاضر در پی ارائه برنامه­های بهتری برای مدیریت شایسته و مؤثر در شهرها است. به­گونه­ای که بهترین برنامة­ نویسندگان برای پایداری شهرها، ترویج توسعة عادلانه­تر فضای شهرها است. این نوع توسعه، فرصتی یکسان برای همة شهروندان فراهم می­کند. همچنین کتاب حاضر در پی بررسی چالش­های پیچیدة شهری بوده که شهرها را ناپایدار کرده­اند و با ارائه سناریوهایی به دنبال ترسیم آیندة پایدار در شهرها است. این کتاب برای دانشجویان مطالعات شهری، برنامه­ریزی شهری، جغرافیا و همچنین متخصصان برنامه­ریزی، سیاستگذاران، وزارت کشور، فرمانداری، شورای شهر، شهرداری و طرفداران پایداری در سراسر ایران جذاب خواهد بود.

به منظور دستیابی به این مهم، کتاب حاضر در قالب چهار فصل به صورت زیر سامان یافته است:

فصل اول: امنیت در فضاهای شهری

فصل دوم: توسعة پایدار و پایداری شهری (توسعة عادلانه فضای شهر)

فصل سوم: چشم­انداز شهرهای آینده

فصل چهارم: شهرها چگونه مدیریت شوند (با نگاهی به جایگاه مدیریت شهری)

 

فروشنده : 1001packi

تماس بگیرید

آماده ارسال
مقایسه
آیا قیمت مناسب‌تری سراغ دارید؟
بلیخیر
موجود در انبار
نقد و بررسی اجمالی

امنیت در فضاهای شهری
مقدمه
امروزه، «امنیت» بنیادی ترین نیاز جوامع و مهمترین عامل برای دوام زندگی اجتماعی به¬شمار می¬رود و از این رو از گذشته¬های دور، مورد توجه صاحب¬نظران و نظریه¬پردازان بوده است (جان پرور و تقی زاده ساروکلایی، 32:1395). مقولة امنیت از حوزه¬هایی است که به جرأت می¬توان ادعا کرد متون دانشگاهی و فاخر دربارة آن بسیار کم تولید شده است (طالبی آرانی و نورمحمدی، 7:1389). با این اوصاف امنیت واژه¬ای با ابعاد و شاخصه¬های ذهنی ویژه¬ای است که به آرامش و سکنة درون و احساس رضایت از آرامش و آسایش موجود در ساخت محیط اشاره دارد (بمانیان و محمودی نژاد، 21:1388). به¬طور کلی، دو بعد ذهنی و عینی برای امنیت وجود دارد. بعد عینی، آن است که با عوامل عینی، محیطی و رفتاری ارزیابی می¬شود و بعد ذهنی بر اساس احساس امنیت از جمع درک می¬شود. هر دو بعد می¬تواند بر یکدیگر تأثیر بگذارد. از این¬رو، لازم است این دو بعد مورد توجه قرار داده شوند تا امنیت جمع ارتقاء یابد (صالحی، 8:1390). بنابراین، امروزه با گسترده و درهم ¬تنیده¬ترشدن جوامع، موضوع امنیت ابعاد گسترده و پیچیده¬ای یافته است (زیاری و همکاران، 138:1392). در هر حال، آنچه مهم بوده این است که مفهوم امنیت به تدریج با توسعة تمدن بشری تحول یافته است؛ به¬ گونه¬ای که امنیت دیگر معادل تهدیدهای مرزی حاصل از تهدیدهای بیرونی نیست، بلکه ابعاد تازه¬ای به خود گرفته است که به فراخور نوع مسائل و حتی به جبر حاصل از عدم وجود آن در ساختار اجتماعی می¬تواند باعث شکل¬گیری مشکلات و معضلات ویژه¬ای شود. با این وجود، یکی از انگیزه¬های اصلی تشکیل حکومتها نیز تأمین امنیت بوده است، زیرا امنیت نخستین شرط برای زندگی انسان و سکونت در یک مکان است، اگر جایی امن نباشد، قابل سکونت نیست و تا امنیت در شهری یا کشوری حکم¬فرما نباشد، رشد اقتصاد سالم ممکن نیست؛ از این¬رو، عوامل مختلفی می¬تواند امنیت در شهر را در معرض تهدید قرار دهد (رضویان و آقایی، 44:1393). در طول یک دهة گذشته، جهان شاهد تهدیدهای فزاینده¬ای برای امنیت شهرها بوده است. در این راستا، از موضوعات اصلي در ارتباط با فضای شهري بحث امنیت در شهر مي‌باشد. لذا در عصر حاضر در شهرها گونه¬ای از امنیت با محوریت امنیت شهری وجود دارد که ارتباط نزدیکی با زندگی شهروندان در شهر دارد که بیانگر رضایت شهروندان از سکونت در شهر می¬باشد.
تنها در طول چهار دهة اخیر فجایع طبیعی باعث مرگ 3.3 میلیون نفر و 2.3 تریلیون دلار ضرر اقتصادی شده است. در سه دهة اخیر دو فاجعة بزرگ جغرافیایی زلزله هاییتی (2010) و زلزله و سونامی اندونزی (2004)، باعث کشته شدن بسیاری از افراد در نتیجه فجایع طبیعی شدند(Gencer, 2006) . در سال 2014 از 1692 شهر سیصد هزار نفری موجود، 944 شهر از آنها (56%) در مناطقی است که در معرض ریسک بالای یکی از حوادث طبیعی شش‌گانه دنیا (طوفان، سیل، خشک‌سالی، زلزله، رانش زمین و فوران آتش‌فشان) است. نزدیک به 82% از شهرها – که معادل 1.9 میلیارد نفر از جمعیت جهان است، در مناطقی هستند که با خطر مرگ ناشی از فجایع طبیعی روبه¬رو هستند. به‌طور کلی شهرهای در نواحی کمتر توسعه‌یافته نسبت به نواحی توسعه‌یافته بیشتر در معرض خطرهای مرگ‌ومیر ناشی از فجایع طبیعی روبه¬رو هستند .(Data Booklet UN, 2016: 8)
در کل می¬توان گفت، شهرها به‌عنوان منبع خطرات و تسهیل‌کننده به وجود آمدن شرایط آسیب¬پذیری هستند (Diagne et al, 2003: 193). مطالعات انجام‌شده در دنیا نشان می¬دهد آسیب¬پذیری گروه¬های مختلف مردم ساکن در نواحی خطر¬ خیز شهر، بسته به سطح زندگی و وضعیت اجتماعی و اقتصادی آن¬ها در نقاط مختلف، متفاوت است (ملکی و همکاران، 100:1393).
اما امروزه وجود جامعه¬اي خالي از جرم و آسيب¬هاي اجتماعي، يک تصور واهي و انتزاعي است و اين پديده از اجزاي جدايي¬ناپذير جوامع شده است و تأثير محيط¬هاي طراحي شده بر افزايش يا کاهش اين مسأله، امري غيرقابل انکار است. با توجه به تأثيرگذاري محيط و نقش آن در ايجاد فرصت ارتکاب جرم، مداخله در محيط فيزيکي مي¬تواند نقش مهمي در پيشگيري از جرم داشته باشد. بيشتر تئوري¬ها و رويکردهايي که در ابتدا براي جرم¬شناسي و جرم¬ستيزي شکل گرفته بود، جبرگرايانه و تحميلي بودند و بيشتر تأکيد آنها بر محيط جغرافيايي و طبيعي بوده است. در دهه¬هاي 60 و 70 ميلادي، تلاش¬هاي معماران، طراحان شهري و جرم¬شناسان آمريکايي مانند «جين جيکوبز» ، «اسکار نيومن» ، «جفري و اسچلمو» منجر به دستيابي به يک تئوري شد که مبتني بر پيشگيري از جرم از طريق طراحي محيط است. اين تئوري بر محيط ساخته شده تأکيد دارد و معتقد است که اگر محيطي طوري طراحي شود که بتواند حس تعلق و قلمرو را در ساکنان خود بالا ببرد و در نتيجه نظارت و کنترل آنان را بيشتر سازد و تصوير مثبتي از محيط ايجاد کند، احتمال ايجاد فرصت براي ارتکاب جرم کاهش خواهد يافت (قربانی سپهر و رضازاده، 2:1393).
به هر حال، ضمن مروري کوتاه بر بُن مایه های فصل حاضر (امنیت و امنیت شهری)، به تبیین و شناخت عوامل مؤثر بر امنیت در فضاهای شهری می¬پردازیم، زیرا شناخت این عوامل گام اولیه و پایه¬ای در راستای مباحث مرتبط با امنیت شهری می¬باشد. با در اختیار گذاشتن این شناخت به مدیران شهری در جهت تقویت و بازسازی ایمنی شهرها می¬توان شهرها را از بسیاری بلایای طبیعی و انسانی که امنیت شهرها را به خطر می¬اندازد، ایمن نگه داشت.

امنیت
مفهوم امنیت
اولین کسی¬ که کوشید از مفهوم امنیت تعریفی به دست دهد، «آرنولد ولفر» نویسندة کتاب اختلاف و تبانی بود (زرقانی و همکاران، 122:1395). اصولاً امنیت دارای مفهوم گسترده و کلی است که دارای ابعاد مختلف بوده و در صورتی¬ که هر کدام از این ابعاد و جنبه‌ها در معرض خطر قرار گیرد، امنیت در سطوح مربوط به خودش را (فردی، ملی و جهانی) به خطر می‌اندازد (ربیعی 23:1383). عناصر اصلی، که تقریباً در تمام تعاریف امنیت مشاهده می‌شود، ارزش‌ها، خطرات یا تهدیدات هستند. هم ارزش‌های عمومی و هم تهدید‌های عمومی، احتمالاً به رهیافت امنیت جمعی در میان کشور‌های مستقل منجر می‌شوند (عبدالله خانی،375:1383). می توان گفت مفهوم امنیت به دفاع یا حفاظت از خود، خانواده، دوستان و اموال بر می¬گردد (مدیری، 14:1385) و یا اینکه امنیت به¬عنوان یکی از نیازهای اساسی انسان مطرح می¬باشد که انسان همواره در حال تلاش برای تأمین امنیت زندگی خود بوده است (رضویان و آقایی، 44:1393). نکته‌ای که باید در زمینة مفهوم امنیت در نظر گرفته شود این است که، مفهوم امنیت در دوران پس از جنگ سرد به دلیل تغییرات شکلی و ماهوی شرایط و تفوق پدیدة جهانی شدن، ابعاد تازه و گسترده‌ای به خود گرفته است. گرچه برخی امنیت را به صورت سلبی (فقدان تهدید) تعریف می‌کنند، اما این تعریف سنتی امروزه با این نقد که این نگرش نظامی¬گرایانه توان تحلیل همه جانبة مسائل امنیت جهان را ندارد، مورد چالش قرار می‌گیرد. در مطالعات جدید امنیت، ابعاد متعددی به مفهوم امنیت افزوده شده و امنیت به مفهومی «چند بعدی» تبدیل شده است که از مباحث زیست ¬محیطی و اقتصادی تا تهدیدات نظامی را شامل می‌شود (جان پرور و تقی زاده ساروکلایی، 33:1395).
در هر حال، آنچه مهم بوده این است که مفهوم امنیت به تدریج با توسعة تمدن بشری تحول یافته است، به¬گونه‌ای که امنیت دیگر معادل تهدیدهای مرزی حاصل از تهدیدهای بیرونی نیست، بلکه ابعاد تازه‌ای به خود گرفته است که به فراخور نوع مسائل و حتی به جبر حاصل از عدم وجود آن در ساختار اجتماعی می¬تواند باعث شکل¬گیری مشکلات و معضلات ویژه‌ای شود. همچنین امنیت به مفهوم امروزی را می¬توان در توسعه و مفاهیم وابسته و پیوستة آن و نه در میزان توان نظامی و اصلح مورد ارزیابی قرار داد، زیرا شمول آن در نهایت ضمانت¬های اجرایی خاص خود را طلب می¬کند که اسلحه و قوای قهریه از جملة آنها و نه اهم آن است. بر این اساس، وقتی در مورد امنیت اجتماعی و اجتماع صحبت می¬شود خود به خود انسان در نظر می¬آید، انسان¬هایی که اجتماع را شکل داده¬اند و این اجتماع دارای قوانین و مقرراتی است که رعایت آن قوانین و مقررات، یکی از نیازهای اساسی انسان یعنی امنیت روانی انسان¬ها را تأمین می¬کند (بمانیان و محمودی نژاد، 1388: 22-21). مفهوم امنیت در شهرها طی دهه‌های گذشته با رشد و توسعة شهرنشینی و گسترش کلان¬شهرها و پیچیده¬تر شدن روابط اجتماعی شهروندان در شهرها از حالت اولیه و جنبه‌های فیزیکی محسوس خارج شده و ابعاد مختلف اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی را در بر گرفته است (موسوی و همکاران،40:1390).
مفهوم امنیت مرکب از چندین «ارزش ملی» است. این ارزش‌ها عبارتند از: پاسداری از بقای سیاسی و سرزمین کشور. تضمین بقای ارگانیک (فیزیک و جمعی) مردم، ایجاد شرایط لازم برای رفاه اقتصادی وتأمین و حفظ هماهنگی میان اقوام و طوایف درون کشور (سایق،18:1377).
مفهوم امنیت آنگونه که به صورت سنتی بکار رفته، مبتنی بر دو مفروض مهم است:
1) تهدیدات نسبت به دولت‌ها که بر این اساس، تهدید امنیتی به صورت اساسی از مرز‌های خارجی ظهور می‌کند.
2) این تهدیدات اساساً، اگر نه انحصاراً، دارای ماهیت نظامی و معمولاً نیازمند واکنش نظامی است (زرقانی و همکاران،123:1395).
ابعاد و انواع امنیت
دربارة امنیت مفاهیم گوناگونی قابل طرح است که هر یک بعدی از ابعاد آن را مورد توجه قرار می‌دهد. به نظر می‌رسد می‌توان از منظر‌های مختلف به طبقه‌بندی ابعاد امنیت پرداخت. به¬عنوان نمونه می‌توان از حیث مقیاس و سطح، چهار بعد برای امنیت تعیین کرد که این ابعاد عبارتند از: اول، بعد فردی امنیت؛ که امنیت و آرامش یک فرد را به¬عنوان یک عضو جامعة بشری مدنظر قرار می‌دهد، دوم، بعد ملی امنیت یا امنیت ملی؛ که در مرتبة بالاتر امنیت فردی قرار داشته و ناظر به امنیت و آرامش یک ملت در محدودة جغرافیایی خاصی با علائق، اهداف، ارزش‌ها و منافع مشترک خاص است. سوم، بعد منطقة امنیت؛ که به وجود فضای امن و تعامل و روابط دوستانه در سطح یک منطقة جغرافیایی اشاره دارد، چهارم، بعد بین¬المللی یا جهانی امنیت، یا «امنیت بین¬المللی» که نحوة ارتباط و تعامل مسالمت¬آمیز قدرت‌ها و دولت‌ها به مثابه بازیگران اصلی، روابط بین¬¬الملل را مشخص می‌کند و تأمین «امنیت جهانی» و مراقبت از مصالح و منافع جامعة جهانی و بشریت به مفهوم خاص خود در زیستگاه زمینی آن را مورد توجه قرار می‌دهد (شولتز و همکاران، 95:1386).
همچنین از منظری دیگر، امنیت دارای دو بعد داخلی و خارجی است که با یکدیگر مرتبط هستند در بعد داخلی تهدید‌های آشکار و پنهان در درون مرز‌ها، نا‌امنی به¬ وجود می‌آورد از قبیل تهدیدات سیاسی (شورش، جدایی¬طلبی، انقلاب…)، بحران‌های اقتصادی، نظامی (جنگ داخلی و…) و آشوب‌های اجتماعی که هر کدام مردم را تحت فشار قرار می‌دهند. در بعد خارجی نیز امنیت می‌تواند از ناحیة مسائل سیاسی، نظامی و اقتصادی (تحریم‌های اقتصادی، تعرفه‌ها و…) تهدید شود (زرقانی و همکاران، 125:1395). علاوه بر آن، چنانکه در بحث مفهوم امنیت نیز اجمالاً اشاره شد، امنیت دارای مفهومی چند وجهی است و شامل ابعاد گوناگون زندگی انسان می‌شود و بدین روی، از منظری دیگر می‌توان ابعاد امنیت را شامل امنیت فرهنگی، امنیت روانی، امنیت سیاسی، امنیت اقتصادی، امنیت اجتماعی، امنیت نظامی و امنیت زیست محیطی دانست و برای هر یک از این ابعاد مؤلفه‌ها و عناصر خاصی را شناسایی کرد (همان، 126).
شایان ذکر است که مفهوم امنیت اندیشی سرشتی یکپارچه¬ کننده دارد و هر چند افراد، جوامع، دولت‌ها و نظام بین¬¬المللی همگی نقطة عزیمت خوبی برای طبقه‌بندی امنیت است، ولی در نهایت هیچکدام از آنها به تنهایی مصداق نهایی مفهوم امنیت نیست (همان، 126).
همین منطق در مورد بخش‌های مختلف سیاسی، نظامی، اقتصادی، اجتماعی و زیست ¬محیطی هم صادق است. بر این اساس، مشخص است که مسئلة امنیت یک مسئلة سیستمی است که در آن افراد، دولت‌ها و سیستم همگی نقش دارند و عوامل اقتصادی، اجتماعی و زیست¬ محیطی هم¬پایة عوامل سیاسی و نظامی حائز اهمیت هستند. از این دیدگاه ترکیبی و یکپارچه کننده، سطوح و بخش‌های امنیت بیشتر به¬عنوان نظرگاه-های مفید هستند که از منظر آنها می‌توان مسئلة امنیت را از زوایای گوناگون مشاهده و بررسی کرد، نه اینکه خود، حوزه‌های مستقلی برای سیاست¬گذاری یا تحلیل باشند (طیب،18:1380). به¬عنوان نمونه، پدیده‌های مهم امنیتی مانند تروریسم یا بازدارندگی یا مفاهیمی چون رژیم امنیتی یا مجموعه‌های امنیتی را بدون شناخت کامل سرچشمه‌ها، اثرات و پویش‌های آنها در چهار سطح و در میان این سطوح نمی‌توان به شایستگی درک کرد. همچنین امنیت نظامی و اقتصادی، سیاسی و اجتماعی، یا اقتصادی و زیست محیطی را جدای از یکدیگر نمی‌توان به¬طور کامل درک کرد (زرقانی و همکاران، 127:1395).

همچنین انواع امنیت را می¬توان به شرح زیر دسته¬بندی کرد:
امنیت فردی: حالتی است که فرد فارغ از ترس آسیب رسیدن به جان یا مال یا آبروی خود یا از دست دادن آنها زندگی کند.
امنیت اجتماعی: عبارت است از آرامش و آسودگی خاطری که هر جامعه موظف است برای اعضای خود ایجاد کند (معاونت اجتماعی ناجا، 118:1383).
امنیت شغلی: یعنی ایجاد آرامش و آسایش برای انسان از طریق شغل در برابر تلاش عادلانه.
امنیت سیاسی: امکان اظهارنظر افراد، میزان چگونگی ادارة امور جامعه و شرکت در اینگونه امور بدون احساس بیم، هراس، خطر و تهدید (نوبدنیا، 62:1383).
امنیت اقتصادی: ایجاد آن¬چنان نظمی در اجزاء و بخش¬های اقتصادی جامعه که افراد را از احساس خطر نسبت به کمبود و فقدان لوازم و امکانات اساسی مورد نیاز فرد مصون می¬دارد.
امنیت قضایی: ایمنی افراد از هر نو تعرض، تجاوز، ارعاب و تهدید نسبت به جان و مال، ناموس، شرف، حیثیت، شغل و مسکن و به¬طور کلی تمام حقوق قانونی و مشروع آن (رجبی، 14:1382).
امنیت ملی: به حالتی اطلاق می¬شود که در آن هر ملتی فارغ از تهدید تعرض به تمامی یا بخشی از جمعیت، دارایی یا خاک خود، به سر برد (بهرام¬زاده، 36:1389).
امنیت بین¬¬المللی: حالتی است که در آن قدرت¬ها در حالت تعادل و بدون دست¬درازی به قلمروی یکدیگر به سر برند و وضع موجود در خطر نیفتد (آشوری، 38:1376).
امنیت شهری
مفهوم امنیت شهری
امنیت در ساختار شهر وابسته به اتصال امنیت به شهر و در واقع قرار گرفتن شهر در یک سلسله مراتب معنایی است که می¬بایستی به بروز ویژگی¬های کالبدی و بصری در ساختار شهری بیانجامد. شایان ذکر است که بی¬نظمی ساختار اجتماعی نیز می¬تواند از گسترش ناامنی به¬ وجود آید که به خشونت اجتماعی یا خرده فرهنگ¬های هنجار¬ستیز منتهی می¬شود. امنیت شهری نیز دارای ابعاد متمایزی است که از خوانش مفاهیم اجتماعی و فرهنگی، اقتصادی و سیاسی، مذهبی و دینی در ساختار شهری حاصل می¬شود (بمانیان و محمودی نژاد، 82:1388). بر این اساس، فضاهای شهری به¬عنوان بستر زندگی و فعالیت شهروندان باید بتوانند با توجه به شباهت¬ها و تفاوت¬های میان افراد و گروه¬های سنی و اجتماعی، جنسی، محیطی امن و سالم و جذاب را برای همة افراد فراهم کند و نیاز تمامی اقشار اجتماعی را پاسخ مناسب دهد (ساسانی و همکاران، 122:1395). بر این مبنا، التفات به مقولة امنیت شهری از آنجا اهمیت مضاعف دارد که با نگاهی به رشد شهرنشینی و افزایش جمعیت شهرنشین که اختلاط و درهم آمیزی بیشتر انسان¬ها را در ساختار شهر به همراه دارد، دریافت می¬شود که این مقوله ارتباط و پیوستگی نزدیکی با امنیت ملی و انسجام و همبستگی اقشار یک اجتماع در برابر تهدیدهای درونی و بیرونی در حال شکل¬گیری نسبت به آن سیستم دارد. این گسترش بی¬رویه می¬تواند این نکته را یادآور شود که هر افزایش جمعیتی در ساختار شهری، می¬تواند به کنش¬ها و واکنش¬های گوناگون در عرصة جمعی تبدیل شود که در نهایت امکان کاهش احساس امنیت از دیدگاه شهروندان در ابعاد اقتصادی، فرهنگی و حتی جانی و مذهبی را نیز در بر می¬گیرد (بمانیان و محمودی نژاد، 83:1388). از این¬رو، عوامل مختلفی می¬توانند امنیت در شهر را در معرض تهدید قرار دهند، به¬طور کلی، دو تهدید اصلی نسبت به امنیت در شهرها بروز می¬کنند که عبارتند از: جرم و خشونت شهری. بر این مبنا، جرائم و خشونت¬های شهری در سراسر جهان در حال افزایش است که باعث بالا رفتن واهمه، بیم گسترده و راندن سرمایه در بسیاری از شهرها است. بنابراین، پایداری امنیت شهری دارای اهمیت است و امنیت شهری پایدار، به معنای پایداری در حذف تهدیدهای امنیت شهری می-باشد (قربانی سپهر و همکاران، 4:1397). امنیت شهری می‌تواند دامنة تهدیدها را بررسی کند و اختیارات برنامه‌ریزی شهری (که برای همة سطوح در دسترس است)؛ اقدامات قانونی و عاملان امنیت خصوصی را برای آنها که در پاسخگویی به تهدیدها مقابل محیط شهری مسئول هستند تهیه کند (افصح حسینی، 63:1388).
شهر مدرن مملو از ناامني و آسيب¬هاي اجتماعي است. تأمين امنيت شهري كه در فضاي باز و گسترده در ابعاد ده¬ها كيلومتر گسترش بي¬قواره و بی¬حد و مرز پيدا كرده است، اگر امري محال نباشد، مشكل به نظر مي¬رسد. به همين دليل شهرهاي بزرگ كه ابعاد انساني را پشت¬ سر گذاشته¬¬اند و دچار انواع تزاحمات و بي¬قاعدگي شده¬اند موجب بروز و ظهور آسيب¬هاي همه¬ جانبه¬اي گشته¬اند، به¬نحويكه، در هيچ يك از عرصه¬هاي اجتماعي، فرهنگي و اقتصاد¬ي قادر به نظارت و كنترل رفتارهاي نابهنجار و ايمن¬ساز¬ي محيط انساني براي گروه¬هاي مختلف اجتماعي نيستند. به همین دليل محيط¬هاي شهري اساساً محيط¬هاي ناامن تلقي مي¬شوند (کارگر،1383: 112). از این¬رو، امنيت شهري از بحث¬هاي علمي، فني، كاربردي و اداري مهمي است كه اكنون به صورت يك موضوع ميان¬ دانشي و فرا دانشي جامع¬نگر در چارچوب جامعه¬ شناسي شهري، حقوق، جغرافيا، علوم انتظامي – امنيتي و نظاير آنها بررسي مي¬شود و با سرنوشت آحاد شهروندان كل نظام اجتماعي و اقتصادي شهرها، به¬ويژه مسائل امنيت كلان¬شهرها سر و كار دارد. كلان¬شهر تهران نه تنها كانون برترين ارزش¬هاي فرهنگ معنوي و مادي كشور و مركز مهم فعاليت، فرصت¬هاي اجتماعي، انباشت سرمايه و نخبگان است و سهم بسزايي در توسعة فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي كشور دارد، بلكه گرفتار طيف گسترده¬اي از مسائل امنیت¬¬ستيز، اجتماعي از قبيل افزايش و هجوم فزايندة جمعيت، گسترش نابرابري¬هاي دردناك و اسفناك اجتماعي و اقتصادي و پيامدهاي فضايي آن يعني جدايي¬گزيني و جدايي¬نشيني فضايي روزافزون مردم شهر، كمبود عدالت اجتماعي، فقدان هم¬ارزي شرايط زندگي، انجام گستاخانه¬ترين بزهكاري¬ها، جرايم، تبهكاري¬ها و نابهنجاري¬هاي اخلاقي ناموسي، وجود ناپاكي¬هاي روحي و مفاسد اجتماعي، اعتياد، دزدي، خيانت، وجود كودكان خياباني، فحشا و سازمان¬هاي پليد و اماكن فساد و بروز اختلالات و ناامني¬ها و بسياري از آسيب¬هاي اجتماعي ديگر نيز هست، كه تاحد بسيار زيادي از ايجاد محيط مساعد براي رشد فضائل اخلاقي و رشد شخصيت انسان¬ها جلوگيري مي¬كند. از طرفي مهم¬ترين منطقة استراتژيك و مركز ثقل هر كشور و حكومتي که امنيت و ناامني آن نقش تعيين كننده¬اي در مؤفقيت دولت دارد، پايتخت يا مركزيت حكومت است (مزینی، 1378: 114).
امنیت شهر معنایی گسترده و دامنه¬ای وسیع دارد که در ارتباط با همة بخش¬های مختلف جامعه قرار دارد. امنیت کالبدی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و… از ابعاد آن محسوب می¬شود. تحقق هدف امنیت همه جانبه در مراتب مختلف قابل بررسی است. مراتب امنیت در هر حوزه¬ای که رفاه و آسایش شهروندان را شامل شود، قابل تعریف است. از دیدگاهی دیگر نیز هر عامل یا عواملی که از ناامنی انسان در وجوه مختلف، جلوگیری کند، از مراتب امنیت محسوب می¬شود. مفهوم امنیت شهر، گسترده¬تر از شهر ایمن است. ایمنی به¬طور ویژه حفاظت فیزیکی را در بر می¬گیرد. به¬عنوان مثال ایمنی در برابر بلایای طبیعی مانند زلزله، سیل، سرقت، خشونت و تصادفات رانندگی. اما امنیت شهر همة ابعاد مختلف امنیت شهر شامل امنیت روانی و جسمی (فیزیکی) را شامل می¬شود (صارمی و صارمی، 1389: 47-46). از دیدگاه دیگر امنیت شهری اینگونه تعریف شده است؛ امنیت شهری به حدی اطلاق می¬شود که ساکنان یک شهر بدون ترس از آسیب جسمی یا ارعاب بتوانند در زندگی شهری کار و مشارکت داشته باشند. این مسئله ممکن است با مجموعه¬ای پیچیده از مشکلات در حال تغییر و بهم پیوسته مرتبط باشد:
• محیط فیزیکی ساخته شده،
• شیوه¬های معیشتی و اقتصادی،
• سیستم¬ها (دولتی، ارائة خدمات، محیط¬زیست) (Roberts, 2010: 7).
بنابراین، با توجه به پیچیدگی مسئلة مورد نظر رسیدگی پایدار به مشکلات امنیتی شهرها نیاز به راه-حل¬های جامع دارد که مبتنی بر آنالیز سیستم¬ها می¬باشد. برای دولت¬ها و ارگان¬های شهری بسیار مهم است که به دلیل ارتباط بین مشکلات چگونه می¬توان به بهترین وجه به رفع آنها پرداخت. یک استراتژی مؤثر در زمینة امنیت شهری مستلزم همکاری بین جوامع، شهرداری¬ها و دولت است که به نیازهای خاص در زمینة محلی پاسخگو و سازگار باشد (Roberts, 2010: 8).
برای ایجاد امنیت در یک شهر، دولت و تأمین¬کنندگان امنیت باید حداقل چهار الزام اصلی را برآورده کنند:
• شرایطی را ایجاد کنند که سلامت روانی و جسمی ساکنان را ارتقاء بخشند. مانند جلوگیری از خطرات سلامتی ناشی از فضاهای آلوده، آب آلوده، خاک و هوای آلوده. ارائة خدمات و امکانات بهداشت جسمی و روانی؛ حمل و نقل و تحرک ایمن برای همه و ایجاد فضاهای سبز و…
• آماده¬سازی و پاسخگویی در مواقع اضطراری، از جمله؛ آتش¬سوزی، سیل و بلایای طبیعی.
• با پرداختن به دغدغه¬های ساکنان و نیازهای درک شده، از جرم و جنایات جلوگیری کرده و پاسخگوی مشکلات مردم در این زمینه باشند.
• ایجاد انسجام اجتماعی و همزیستی مسالمت¬آمیز با ایجاد احساس اجتماع و اعتماد به ¬نفس در بین ساکنان یک شهر و تلاش برای کاهش همة اشکال تفکیک در داخل شهر.
برخی از نمونه موضوعات امنیت شهری رایج در شهرهای سراسر جهان شامل:
• خیابان¬های ناامن؛ خیابان¬های بدون چراغ، خیابان¬های بدون پیاده¬رو، فرورفتگی و خرابی در پیاده¬روها، سیم¬های برق سست و…
• حمل و نقل ناامن؛ نبود قوانین جاده¬ای مناسب، طراحی نامناسب جاده¬ها و تقاطع¬هایی که به¬طور صحیح طراحی نشده، ساخته نشده و یا تحت نظر گرفته نشده¬اند، شرایط نامناسب وسایل نقلیة عمومی، حرکت در خیابان¬های ناامن.
• محیط¬های شهری غیر بهداشتی؛ زباله، موش، پشه، سگ¬های ولگرد و سایر خطرات سلامتی.
• جرم؛ سرقت، جاسوسی، جرایم مرتبط با مواد مخدر.
تجربة بین¬¬المللی نشان می¬دهد که برنامه¬ریزی ناکافی شهری و مدیریت محلی، و همچنین الگوهای طراحی اجتماعی و سرزمینی، همگی در شرایطی که منجر به جنایت و خشونت باشد، در امنیت شهری نقش دارند. به همین ترتیب، نابرابری، قوانین نامشخص، محرومیت اجتماعی و عدم حمایت از جامعه نیز به وخیم¬تر شدن نتایج امنیت شهری منجر می¬شود (Roberts, 2010: 7).
در نهایت اینکه در گذشته امنیت در فضای شهر بیشتر به بررسی مسائلی نظیر «تحلیل علل جرایم و بزهکاری¬های شهری و پراکندگی فضایی آنها در محیط¬های شهری» می¬پرداخت. اما امروزه امنیت در فضای شهر در چارچوب عناصر مختلف توسعه، معنا می¬یابد. وجود مسائلی از قبیل: «شرایط اجتماعی شهرها، شکل¬گیری فضاهای چند بعدی، کارکرد فضاهای شهری، نبود امکانات و خدمات رفاهی، تراکم جمعیت و آلودگی¬های زیست¬محیطی» می¬تواند بر میزان امنیت در محیط¬های شهری تأثیرات چشمگیری داشته باشد. اما باید گفت که در بررسی عنصر امنیت در فضای شهر، سایر حوزه¬های شهری به مطالعة آن می¬پردازند. لذا این علوم با در کنار یکدیگر قرار گرفتن می¬توانند به چگونه شکل¬گیری امنیت در فضای شهر بیاندیشند. در مجموع، امنیت در فضای شهر «یعنی اینکه تمام شهروندان شهر از آرامش، و عدم هراس از هر گونه خطر و تهدیدی علیه شهر، طبیعت شهروندان، تأسیسات، ساختمان¬ها، خیابان¬ها، پارک¬ها و… که آرامش شهروندان را تهدید کند، است». این تهدیدها می¬تواند تهدیدات نظامی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و زیست¬ محیطی در فضای شهر باشد که از کنش بعد سیاسی انسان بر فضای شهر شکل می¬گیرد (قربانی سپهر و همکاران، 227:1397).
به هر حال، امنیت در فضاهای شهری به عنوان اصلی¬ترین رکن احساس امنیت شهروندان در فضای شهر می¬باشد به¬طوریکه اگر فضاهای شهری ناامن باشد، شهروندان احساس ناامنی می¬کنند که نتیجه آن آشفتگی شهری خواهد بود و فضای شهر را تحت تأثیر قرار خواهد داد. حال این ناامنی در فضاهای شهری می¬تواند از عوامل مختلفی همچون «فقر، بیکاری، جرم و جنایت، شیوع بیماری¬های عفونی، سیل، زلزله و…» ناشی شود. در این میان فضاهای شهری باید به¬گونه¬ای طراحی و در گام بعد مدیریت شوند که فضاهای امنی برای شهروندان در شهرها به وجود آورد (شکل 2).

عوامل مؤثر بر امنیت در فضاهای شهری
امنیت دارای ابعاد گسترده¬ای و به¬ویژه در ارتباط با شهرها می¬باشد. شهرها محل برخورد فرهنگ¬ها و جمعیت¬های بی¬شماری در سراسر جهان هستند و هر روزه بر تعداد جمعیت شهرنشین افزوده می¬شود. این افزایش جمعیت بیش از آنکه ناشی از رشد طبیعی جمعیت باشد ناشی از مهاجرت بوده، در کشورهای در حال توسعه به صورت مهاجرت¬های روستا – شهری و در کشورهای صنعتی پیشرفته مهاجرت¬های بین-المللی نیز علاوه بر مهاجرت¬های روستا – شهری بر مسئله تأثیرگذار می¬باشد. جمعیت مهاجر نیاز به سرمایه¬گذاری در خدمات¬رسانی و تأمین نیازهای اولیة زندگی در شهرها را افزایش می¬دهد که در صورت عدم توانایی دولت¬ها در تأمین این نیازها شرایط زندگی را حتی برای شهرنشینان قبلی با دشواری مواجه می¬کنند. پیش از صنعتی شدن جوامع شهرهای میلیونی وجود نداشتند اما پس از صنعتی شدن و گسترش مشاغل در شهرها و از سوی دیگر کمبود زمین در روستاها و بیکاری، جمعیت به شهرها سرازیر شدند و در زمان فعلی یعنی قرن 21 بیش از 60 درصد مردم جهان در شهرها سکونت دارند این مقدار در کشورهای توسعه نیافتة آمریکای جنوبی و آفریقا و برخی کشورهای آسیایی به¬ شدت در حال افزایش است. در حالیکه، این کشورها توان تأمین نیازهای این میزان جمعیت را ندارند. بنابراین، تأمین امکانات و امنیت برای جمعیت بالای 10 میلیون در اکثر شهرهای جهان بسیار دشوار شده است. از آنجا که امنیت با زندگی شهرنشین پیوند درهمتنیده¬ای دارد و از الزامات ادامة حیات شهرها به حساب می آید. همچنین، پیچیدگی مفهوم امنیت زمینه¬ای می¬شود که ابعاد مختلف آن اغلب به صورت جداگانه بررسی شوند. در مفهوم گسترده، امنیت شهری شامل امنیت اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، انرژی و منابع، محیطی و… است (Tamosiuniene, 2015: 1) که هر کدام از آنها دارای زیرمجموعه¬هایی هستند و نیاز است که به همة ابعاد امنیت توجه ویژه¬ای شود.
در عصر حاضر در بسیاری از شهرهای جهان عوامل مختلفی بر امنیت شهری شهروندان تأثیر می¬گذارد که در ادامه به بیان این عوامل و ارائة توضیحات و نقش آن در تأمین امنیت شهری می¬پردازیم.
GIS و امنیت شهری
در بین مسائل مختلف، امنیت جایگاه ویژه¬ای در آرامش و زندگی خوب شهری خواهد داشت. امنیت از نیازهای اساسی انسان است که نحوة پاسخگویی به آن تأثیر مستقیم در ارضای نیازهای دیگر او دارد. در این میان سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) می¬تواند به¬عنوان پشتیبانی قدرتمند از مراحل شناخت تا تجزیه و تحلیل و تصمیم¬گیری در زمینة امنیت بکار گرفته شود. به¬طور واضح ایجاد امنیت شهری نیازمند تلاش بسیار و بکار¬گیری مجموعه¬های متعدد است. اصلی¬ترین عنصر در امنیت، اطلاعات است و برای امنیت شهری این امر به معنی اطلاعات جغرافیایی است. در این میان فناوری GIS با آنالیز روابط جغرافیایی، انسان¬ها، ساختمان¬ها و منابع طبیعی به صورت فضایی، ابزار مناسبی را برای پیاده¬سازی تلاش-های امنیتی در روابط پیچیدة شهری فراهم می¬کند (قربانی سپهر و همکاران، 7:1397). ایجاد امنیت یک فرآیند پیچیده و متأثر از عوامل مختلفی می¬باشد و می¬بایست تمامی بخش¬های آن با هم بررسی و کنترل شود و لذا بررسی تمامی ابعاد و جوانب آن نیازمند هماهنگی و همکاری تمام بخش¬های مختلف مسئول در مسائل شهری و قوای اجرایی با یکدیگر و بکارگیری تکنولوژی روز جهان به¬ویژه IT می¬باشد. ابزارهای زیادی برای تحلیل و نمایش مجموعه داده¬های مربوط به جرایم وجود دارند اما نرم افزارهای GIS با توجه به قابلیت¬هایی که دارند می¬توانند یک خروجی دیداری تولید کنند که ترکیبی از مجموعه داده¬های مختلف را در یک خروجی معنی¬دار ارائه کنند. با کمک قابلیت به¬هنگام GIS می¬توان جرایم حادث شده در منطقة شهری را وارد نقشه¬های مکانی شهری نموده و مناطق امن و پرخطر از لحاظ میزان جرم و جنایت را شناسایی و تدابیر امنیتی لازم را اتخاذ نمود. از جمله مزایای GIS در تحلیل جرم:
1- تحلیل سریع آمارهای جرم، نقشه¬ها، برای حداقل نمودن زمان¬های پاسخگویی و حداکثر نمودن کارایی،
2- شناسایی سریع تراکم جرم در یک منطقه،
3- شناسایی تغییرات جرایم در یک نقطة بحرانی در یک محدودة زمانی،
4- تحلیل عوامل وابسته با جنایت¬های گروهی مرتبط،
5- دریافت اطلاعات جرم با اشاره بر روی علامت آن،
6- شناسایی تقاطع¬ها و نقاط حادثه¬ خیز،
7- پیش¬بینی احتمالات و موقعیت جرم¬های آتی،
8- تولید نقشه¬های وقوع جرم،
9- مقایسة داده¬های جرم با داده¬های مردم¬شناسی،
10- تحلیل تراکم تصادفات ترافیکی، تکرار آ¬نها با توجه به جرایمی مانند استفاده از مواد مخدر، سرقت و…،
11- قابلیت دسترسی و پردازش انواع گوناگون داده¬ها از سازمان¬های متعدد و منابع مختلف،
12- مشاهدة محل وقوع جرم،
13- نگهداری سوابق و مدارک جرم،
14- تولید خروجی بر روی کاغذ و وسایل دیگر،
15- امکان استفاده از شبکه¬های محلی گسترده،
16- ارزیابی عملکرد ایستگاه¬های پلیس و مجرمان قانون،
17- رسیدگی به جرایم زنجیره¬ای،
18- پیش¬بینی رفتار مجرمین،
19- شناسایی مضنونین.

نمایش ادامه مطلب
برچسب:
نظرات کاربران
اولین کسی باشید که دیدگاهی می نویسد “امنیت شهری و توسعة پایدار با نگاهی به جایگاه مدیریت شهری در چشم انداز شهرهای آینده”

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

نقد و بررسی‌ها

هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.

پرسش و پاسخ

    برای ثبت پرسش، لازم است ابتدا وارد حساب کاربری خود شوید

    نقد و بررسی