تحلیلی بر مقررات ملی ساختمان مبحث 21 (پدافند غیر عامل)

دانش مخاطرات و پدافند غیرعامل  به بررسی رفتارها، ساختارها و کیفیت محیط زندگی انسان­ها طی دوران حیاتشان می­پردازد و در تلاش است تا وقایع، پدیده­ها، فرایندها و فعالیت­هایی که ممکن است برای افراد، جوامع و محیط زندگی آنها، زیان­های جانی، مالی و معنوی دربر داشته باشد را مطالعه نماید. از این دیدگاه مخاطرات به آن دسته از خطرهای بالفعل و بالقوه اطلاق می­شود که ارزش­های حیاتی یک کشور یا یک جمعیت انسانی را در ابعاد مختلفی مانند تمامیت ارضی، استقلال و حاکمیت ملی، نظام حاکم و نهادهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، ایدئولوژی، فرهنگ و افتخارات ملی و… به خطر می­اندازد.

مخاطرات انسانی، شامل مخاطراتی است که به واسطة اعمال و رفتار انسان در نتیجة سیاست­گذاری و اجرای آن سیاست­ها در فضای جغرافیایی رخ می­دهد و دربرگیرنده دامنة وسیعی از مخاطرات مانند جنگ، افزایش جمعیت، بحران­های سیاسی و اجتماعی، تروریسیم، حفره­های دولت، نابرابری­های منطقه­ای، مواد مخدر، آلودگی­های زیست محیطی و… است.

آنچه مشخص است این است که قسمت عمده این مخاطرات و مشکلات تابع تصمیمات خود انسان و محصول اعمال و فعالیت­های بی­محابای خود اوست. به خصوص وقتی صحبت از تصمیمات و سیاست­های دولت­ها به میان می­آید، آشکار می­شود که سیاست­های دولت­ها در زمینه ایجاد خطرات ریز و درشت بسیار تعیین­کننده و حائز اهمیت است. بنابراین برای کاهش خطرات و یا جلوگیری از وقوع آنها باید علاوه بر افراد عادی و شهروندان کشورها، رفتار دولت­ها و حکومت­ها را نیز در قالب علوم مربوطه به خصوص عمران و معماری و شهرسازی مورد مطالعه و بررسی قرار داد.

لذا، در این فصل به مفاهیم و اصطلاحات در خصوص پدافند غیرعامل و مدیریت ساخت و ساختمان­سازی و مبانی نظری موضوع و کاربردهای موضوع در مدیریت ساخت می­پردازیم. همچنین، به تاریخچه و سوابق پدافند غیرعامل در کشورهای جهان و کاربرد پدافند غیرعامل در معماری ـ شهرسازی، عمران و…..خواهیم پرداخت.

مفاهیم و اصطلاحات

1-1. تعريف پدافند غيرعامل

پدافند غيرعامل عبارت است از مجموعه اقدامات غيرمسلحانه­اي كه به­كارگيري آنها موجب افزايش بازدارندگي، كاهش آسيب­پذيري، ارتقاء پايداري ملي، تداوم فعاليت­هاي ضروري و تسهيل مديريت بحران در برابر تهديدات و اقدامات نظامي دشمن مي­گردد.

1-2. مفهوم پدافند غيرعامل

منظور از پدافند غيرعامل در اين مبحث حفظ جان و مال انسان در برابر حوادث، تهديدات و استمرار فعاليت­هاي اساسي و ضروري مردم، تضمين تداوم تأمين نيازهاي حياتي مردم(از قبيل آب، نان و غذا، پناهگاه، انرژي، ارتباطات، بهداشت و امنيت) و سهولت در اداره كشور در شرايط بروز تهديد و بحران ناشي از تجاوزات خارجي در مقابل حملات و اقدامات خصمانه و مخرب دشمن از طريق طرح­ريزي و اجراي طرح­هاي دفاع غيرعامل و كاهش آسيب­پذيري نيروي انساني و مستحدثات و تأسيسات و تجهيزات حياتي و حساس كشور مي­باشند.

قابليت­هاي دفاع غيرعامل عبارتند از: تأمين امنيت رواني و امنيت جاني با پيش­بيني اقدامات ايمني، امنيتي، احتياطي در برابر تهديدات و ايجاد بستر مناسب در جهت تلفيق سياست­هاي دفاعي در برنامه پيشرفت پايدار هم­راستا با سياست­هاي توسعه و پيشرفت همه جانبه كشور با تأكيد بر توسعه پدافند(دفاع) غيرعامل كه پايدارترين و ارزان­ترين روش دفاع و مناسب­ترين راهكار افزايش آستانه مقاومت ملي در شرايط بحران و پشتوانه اقتدار، عزت و پايداري كشور و صلح آميزترين و فطري­ترين روش دفاع بشر در برابر همه حوادث مي­باشد.

بنابراين به­منظور كاهش آسيب­پذيري ساختمان­ها در برابر تهديدات نظامي، مجموعه­اي از اقدامات و تدابير و ملاحظات لازم شامل ايمن­سازي، مستحكم­سازي، پيش­بيني سامانه­هاي جايگزين، تسهيل مديريت بحران در زيرساخت­ها و مكان­يابي، در حوزه ساختمان­سازي استفاده مي شود.

1-3. تهديدات

تهديدات از نظر ماهيت به سه دسته تقسيم­بندي مي­شوند:

– تهديدات نظامي كه شامل كليه تهديدات هوايي، زميني، دريايي، تروريستي و امنيتي مي­باشد.

– تهديدات طبيعي كه شامل كليه تهديدات از قبيل زلزله، سيل، طوفان و… مي­باشد.

– تهديدات صنعتي شامل كليه تهديدات ناشي از حوادث خسارت بار صنعتي از قبيل نشت شيميايي كارخانجات، نشت هسته­اي و… مي باشد.

1 – خطرات و تهديدات مندرج در اين مقررات شامل تهديدات انسان­ساز، و محدود به تهديدات انفجار و پيامدهاي آن مانند انفجار ناشي از اصابت غيرمستقيم هرگونه سلاح متعارف و مواد منفجره مي­باشد.

2 – ساختمان­ها و تأسيسات در معرض انفجارهاي بسيار بزرگ از جمله انفجارهاي هسته­اي مشمول ضوابط و مقررات اين مبحث نمي­باشد.

طبق تعاريف رسمي از پدافند غيرعامل، تعريفي در زير جهت آشنايي با موضوع ارائه مي­گردد. مجموعه اقدامات غيرمسلحانه كه موجب كاهش آسيب­پذيري نيروي انساني، ساختمان­ها و تاسيسات و تجهيزات و شريان­هاي كشور در مقابل عمليات خصمانه و مخرب دشمن و يا كاهش مخاطرات ناشي از سوانح غيرطبيعي مي­گردد پدافند غيرعامل ناميده مي­شود.

1-4. کوچک سازی

کوچک­سازی عبارت است از احداث مراکز و تاسیسات حیاتی حساس و مهم در کوچک­ترین حجم کالبدی ممکن به منظور کاهش درصد احتمالی ویرانی و آسیب­پذیری آن. هدف اصل پراکندگی و کوچک­سازی حفظ بقا، کاهش خسارت ناشی از تخریب حوادث و بالا بردن مقاومت و پایداری کاربری­های مهم، حیاتی و حساس در مواجهه با الگوهای خطرپذیری احتمالی می­باشد، (محمدی ده چشمه،1392).

این سیاست سبب می­گردد تا اگر در زمان جنگ، انفجار احتمالی و یا رخداد حوادث پیش­بینی نشده، کاربری ویژه­ای در معرض تهدید قرار گرفت، پراکندگی و تفرق عناصر کالبدی و حساس مورد تحاجم، موجب گردد تا تهدید، حجم کمتری از تخریب برجای گذارد. در این ارتباط فرم شهر و استراتژی پراکنش فضایی جمعیت، امکانات و خدمات شهری تاثیر قابل توجهی را بر دفاع­پذیر نمودن فضاهای شهری برجای می­گذارد، (موسوی،1389).

كوچك­سازي مسكن عبارتست از فضايي كه با حداقل امكانات، شرايط مناسب زيستي- سكونتي را جهت رشد مادي و معنوي ساكنان خود فراهم مي­سازد. منتهي موفقيت چنين رويكردي مي­بايست با توجه به شرايط اجتماعي، اقتصادي و طبيعي هر مكان انجام گيرد، (مشکینی، 1394).

سیاست کوچک‌سازی و آپارتمان‌سازی در کشور پایة دسترسی به اهدافی است که برخی از آن‌ها عبارتند از:

• افزایش کیفیت ساختمان‌های مسکونی با استفاده از اصول فنی
• صرفه‌جویی در هزینه‌های ساخت و کاهش قیمت تمام‌شدة واحدهای مسکونی
• تطبیق و هماهنگ‌سازی تعداد بیشتری از واحدهای مسکونی جهت عرضه به خانوارهای فاقد مسکن
• استفادة بیشتر از زمین و در نتیجه کاهش سهم زمین در قیمت تمام‌شدة واحدهای مسکونی
• صرفه‌جویی در مصرف انرژی و آب و تجهیزات داخلی
• کاهش روحیة تجمل‌گرایی و محدود نمودن آن، (قدیری، بهزاد،1390).

کوچک­سازی یکی از اهدافی است که در راستای سیاست­های بخش مسکن قرار دارد و نیز در جهت توان خرید متقاضیان مسکن و افزایش کارایی است و لذا از نظر بنگاه اقتصادی مورد توجه است.

از اهداف اصلی انبوه­سازی و کوچک­سازی مسکن، صرفه­جویی در مصالح، نیروی انسانی، هزینه، فضا و خدمات شهری است.

1-5. واژه پدافند

از نظر واژه­شناسي، واژه «پدافند» از دو جزء «پد» و «آفند» تشکيل شده است. در فرهنگ و ادب فارسي «پاد» يا «پد» پيشوندي است که به معاني «ضد، متضاد، پي و دنبال» بوده و هر گاه قبل از واژه­اي قرار گيرد معناي آن را معکوس مي­نمايد. واژه «آفند» نيز به مفهوم «جنگ، جدال، پيکار و دشمني» است، (دهخدا،1351).

صدري افشار واژه «پدافند» را از نظر لغوي هم­تراز با واژه «دفاع» و مشتمل بر «کارهايي که براي پيشگيري از حمله دشمن يا پيروزي او در حمله انجام مي­گيرد» بيان نموده است، (صدری،1373).  او واژه «دفاع را فقط داراي معناي نظامي دانسته و معاني زير را براي آن بر شمرده است:

• ايستادگي در برابر حمله يا پيشگيري از پيامدهاي آن.
• هر عملي براي پيشگيري از پيروزي دشمن يا حريف.
• افراد، نيروها يا وسايلي که اين کار بر عهده آنهاست مثل دفاع ضد هوايي.

بدين ترتيب وي هيچگونه تمايزي ميان تعريف دو واژه «پدافند» و «دفاع» قائل نشده است. ارتش، پدافند را شامل کليه اقداماتي مي داند که به منظور محدود نمودن آثار حملات دشمن است.

در منابع لاتين، معادل دقيق عبارت پدافند غيرعامل Passive Defence به کار برده مي­شود. ولي عبارت «پدافند غيرعامل» به صورت­هاي مختلفي بيان شده است که عمدتا در نکته «محافظت از غيرنظاميان» داراي وجه اشتراک هستند. تمايز اصلي «پدافند عامل» از «پدافند غيرعامل» تاکيد بر عمليات نظامي و «پاسخ به آتش با آتشي قوي­تر و کوبنده­تر» است، در حالي که «توسعه قدرت نظامي و داشتن موضع قوي­تر نسبت به مهاجمان احتمالي» استراتژي کلاني است که هم در روش­هاي تهاجمي و هم در روش­هاي تدافعي داراي کاربردهاي گسترده و در عين حال مشابه ولي با نتايج متفاوت است.

زياري پدافند را بر دو نوع عامل و غيرعامل معرفي مي­نمايد. به نظر او پدافند غيرعامل به کارگيري اقدامات آفندي و تهاجمي با هدف ممانعت از پيشروي دشمن است، در حالي که پدافند غيرعامل عبارت است از «به کار بردن روش­هايي که آثار زيان­هاي ناشي از اقدامات دشمن بکاهد يا آن را به حداقل برساند». به بيان ساده­تر، برخلاف پدافند عامل، در پدافند غيرعامل از هيچ نوع جنگ افزاري در برابر دشمن استفاده نمي­گردد، (زیاری،1378).

دکتر اصغريان جدي وجه تمايز بين پدافند عامل و غيرعامل را عامل انسان مي­داند. به اين معنا که پدافند عامل را ابزاري مي­داند که نياز به مديريت مستقيم و کاربري انساني دارد و مشتمل بر ابزار آلات جنگي، سازماندهي، آموزش و مديريت نيروهاست که در شرايط عدم حضور انسان، آن ابزار به­ خودي خود فاقد اعتبار است. در حالي که پدافند غيرعامل را امکانات معماري در زمينه مهندسي جنگ مي­داند، به­گونه­اي که بدون ابزار و توانمندي، نيروهاي رزمي و دفاعي را افزايش دهد. مانند پناه­گرفتن درون سنگر يا استقرار در نقاط مرتفع. به نظر وي پدافند غيرعامل نيازي به حضور انسان نداشته و هر کسي آنجا را متصرف شود، راندمان دفاعي بيشتري در جنگ خواهد يافت، (اصغریان،1374).

در رديف (ب) ماده (1) از آئين نامه اجرايي بند (11) ماده (121) قانون برنامه چهارم توسعه کشور، تعريف پدافند غيرعامل بدين شرح ارائه شده است: «مجموعه اقدامات غيرمسلحانه­اي که موجب کاهش آسيب­پذيري نيروي انساني، ساختمان­ها و تاسيسات، تجهيزات و شريان­هاي کشور در مقابل عمليات خصمانه و مخرب دشمن و يا کاهش مخاطرات ناشي از سوانح غيرطبيعي مي­گردد، پدافند غيرعامل ناميده مي­شود».

در مبحث 21 مقررات ملي ساختمان(پدافند غيرعامل)، هر اقدام غيرمسلحانه­اي را که موجب کاهش آسيب‌پذيري نيروي انساني، ساختمان­ ها، تاسيسات، تجهيزات، اسناد و شريان‌هاي کشور در مقابل تهديدات انسان‌ساز گردد، پدافند غيرعامل خوانده مي‌شود.

براي اولين بار واژه پدافند غيرعامل در كتاب «پناهگاه حفاظتي موقتي»(TM3-350)  ديده شد. جلوگيري از عوارض «ش.م.ه» CBR در سال 1954 ميلادي در ستاد فرماندهي آمريكا، دستورالعمل كار قرارگرفت تا جوابگوي پديده جديد تهاجم شديد و غافلگيرانه اتمي باشد. در اين كتاب اصول طراحي پناهگاه و ورودي‌ها، اطاق تصفيه هوا، معماري داخلي و وسایل داخلي پناهگاه‌ها مورد بررسي و طراحي قرار گرفته است.

در بانك اطلاعاتي معتبر (NTIS) آمريكا كه مي‌توان از آن به عنوان سازمان برنامه بودجه آمريكا ياد کرد، براي هر علم و يا فني يک كد مشخص شده و کد پدافند غيرعامل در آن 74I مي‌باشد. در سال 1987 ميلادي در بانك اطلاعاتي NTIS، مقاله‌اي تحت عنوان ميزان اطمينان به پدافند غيرعامل معرفي گرديد كه اهميت پدافند غيرعامل را در مقابل نفوذ موشك­هاي شوروي سابق، مورد توجه قرار داد. واژه پدافند غيرعامل غير از تهاجم هوايي، در پديده­هاي ديگر غافل­گيري از جمله خراب­کاري، حفاظت فيزيکي، دفاع غيرنظامي، سيستم سخت افزاري رايانه و همچنين موقعيت فيزيکي ماهواره­ها به کار رفته است.

پس از رخداد واقعه 11 سپتامبر، سازمان مديريت بحران فدرال امريکا FEMA، جهت کاهش خطر تهديدات تروريستي، به تفصيل به بحث پدافند غيرعامل در معماري پرداخته و تمهيدات متعددي را با توجه به کاربري­هاي مختلف ارائه کرده است و همچنين ايجاد فضاي امن پناهگاهي در هر ساختمان را جهت استفاده در هنگام وقوع انواع خطرهاي طبيعي و تهديدات انسان ساز مورد تاکيد قرار داده است،  .(FEMA)

1-6. دفاع غير نظامي

در منابع لاتين، عبارت «دفاع غيرنظامي» يا «دفاع شهري» برابر با عبارت Civil Defence است که مفهومي دو بعدي است. در گروه اول، دفاع غيرنظامي «محافظت از غير نظاميان در شرايط جنگي» معرفي مي­شود و از اين رو مشتمل بر «بخشي از دفاع ملي است که در پي تمهيدات لازم به­منظور کسب آمادگي کافي در برابر هر گونه حمله احتمالي يا باج خواهي از يک کشور» مي­گردد. طبق اين تعريف، دفاع غيرنظامي­ بايد «ايمني اکثريت جمعيت غيرنظامي کشور و ادامه حيات آنان(در زمان جنگ) را تضمين نمايد».

از اين رو دفاع غيرنظامي به صورت سيستماتيک اهداف زير را دنبال مي­نمايد:

1. به حداقل رساندن آثار حاصل از حملات نظامي بر جمعيت غيرنظامي؛
2. مقابله فوري با شرايط اضطراري حاصل از چنين حمله­اي؛
3. بازيابي و برقراري تسهيلات و خدمات آسيب ديده در نتيجه چنين حمله­اي.

در اين گروه از تعاريف «نحوه مواجهه و مقابله با آثار ناشي از حملات نظامي» مورد تاکيد قرار دارد و از اين رو عبارت «دفاع غيرنظامي» از نظر مفهومي معادل با عبارت «پدافند غيرعامل» محسوب مي­گردد.

در گروه دوم دفاع غيرنظامي بر «محافظت از شهروندان در برابر آثار مخاطرات» تاکيد مي­نمايد و بنابراين طيف اهداف، اقدامات و روش­هاي مقابله، گسترش مي­يابد. به همين دليل مي­توان تعريف اخير از دفاع غيرنظامي را يک تعريف عام محسوب نمود که پدافند غيرعامل بخشي از آن محسوب مي­گردد.

براي مثال در کشور سوئيس دفاع غيرنظامي به معناي «برنامه­ريزي براي مقابله با آثار حوادث طبيعي و غيرطبيعي و نجات جان مردم و ايجاد فضاي امن چه در زمان وقوع حملات نظامي از سوي دشمن و چه در هنگام بروز حوادث ناگوار طبيعي همچون سيل، زلزله، طوفان، آتش سوزي و… (در زمان صلح) تعريف مي­شود».

همچنين در کشور آلمان، دفاع غيرنظامي، «محافظت از افراد با به کارگيري روش­هاي غيرنظامي در مقابل خرابي­هاي ناشي از جنگ و نيز در پيش­بيني­هاي ضروري در زمان صلح» تعريف شده است. طبق اين تعريف، دفاع غيرنظامي در زمان جنگ «جزء لاينفک پدافند عامل» و در زمان صلح «عنصر مهمي در مديريت بحران» محسوب مي­شود. در اين راستا هدف اصلي از پدافند غيرعامل در زمان جنگ «انجام اقدامات پيشگيرانه و تهيه ملزومات محافظت از افراد خودي در داخل مرزهاي ملي» تعريف شده است.

بنابراين از نظر مفهومي، پدافند غيرعامل که معادل لاتين آن Passive Defence است را به معناي دفاع در برابر تهاجم­هاي نظامي دانسته­اند. در مقابل عبارت «دفاع غيرنظامي يا دفاع شهري» قرار دارد که معادل لاتين آن Civil Defence است و در ادبيات فني معاصر آن را به معناي آمادگي و دفاع در برابر هر گونه سانحه – اعم از طبيعي يا انسان ساز- به کار مي­برند. در پاره­اي از منابع فارسي مرز تفاوت ميان اين دو عبارت گاه ناديده گرفته مي­شوند.

امروزه واژه پدافند در ادبيات فني طيف بسيار وسيع و گسترده­اي از مفاهيم و اقدامات برنامه­ريزي، طراحي و اجرا را در سه مرحله قبل از بحران(به صورت آمادگي و هشدار)، حين بحران(به صورت شيوه­هاي مواجهه) و بعد از بحران(به صورت شيوه­هاي مقابله و مواجهه و بازتواني) شامل مي­شود. در اين شرايط، نوع خطر و تفاوت­هاي ماهوي سوانح مختلف با يکديگر از قبيل تفاوت­هاي ميان انواع آسيب­پذيري و عوامل موثر در آن در هر يک از انواع سوانح، لزوم ارزيابي خطر و برنامه­ريزي و ارائه اصول و تمهيدات مناسب جهت کاهش خطرپذيري در برابر هر يک از انواع سوانح را خاطر نشان مي­نمايد.

اهداف پدافند غيرعامل

• كاهش قابليت و توانايي سامانه­هاي شناسايي، هدف­يابي و دقت هدف­گيري تسليحات آفندي دشم؛
• بالابردن قابليت بقا، استمرار عمليات و فعاليت­هاي حياتي و خدمات­رساني مراكز حياتي، حساس و مهم نظامي و غيرنظامي كشور در شرايط وقوع تهديد، بحران و جنگ؛
• تقليل آسيب­پذيري و كاهش خسارت و صدمات تاسيسات، تجهيزات و نيروي انساني مراكز حياتي، حساس و مهم نظامي و غيرنظامي كشور در برابر تهديدات و عمليات دشمن؛
• سلب آزادي و ابتكار عمل از دشمن؛
• صرفه­جوئي در هزينه­هاي تسليحاتي و نيروي انساني؛
• فريب و تحميل هزينه بيشتر به دشمن و تقويت بازدارندگي؛
• افزايش آستانه مقاومت مردم و نيروي خودي در برابر تهاجمات دشمن؛
• حفظ روحيه و انسجام وحدت ملي و حفظ سرمايه هاي ملي كشور؛
• حفظ تماميت ارضي، امنيت ملي و استقلال كشور.

تاريخچه ساختمان­سازی

مطالعات باستان­شناسان نشان مي­دهد نخستين برج جهان حدود 11 هزار سال پيش در شهر « اريحا » واقع در کرانه­ي باختري رود اردن که اولين شهر باستاني زنده­ي دنيا به­ شمار مي­رود، ساخته شده است. پلکان اين برج به­گونه­اي طراحي شده بود که چشم­انداز بالاترين نقطه­ي آن، تمامي شهر و تپه­هاي مشرف به آن بوده است. البته اين برج نه براي سکونت، بلکه به اعتقاد باستان شناسان به عنوان پلکاني براي رسيدن به بهشت ساخته شده است.

پيش از اين تصور مي­شد احداث اين برج و قلعه مستحکم اطراف شهر براي حفظ آن در برابر سيلاب­ها بوده است؛ عده­اي ديگر ساخت آن را اعلام قلمرو توسط ساکنان آن و نشان دهنده­ي ثروت و قدرت مردمان اين منطقه مي­دانستند تا اين که براي نخستين بار باستان­شناسان در سال 2008 ميلادي به بررسي اين برج به عنوان نمادي از فلسفه­ي انتظام گيتي پرداختند. آن­ها مي­گويند اين برج دقيقاً در محلي ساخته شده است که با غروب خورشيد در بلندترين روز سال، سايه­ي تپه­هاي اطراف نخست روي برج، سپس روي قلعه حافظ شهر و در نهايت بر تمامي شهر مي­افتاده است؛ بنابراين مي­توان چنين نتيجه گرفت که از نظر اهالي شهر، برج عنصر زميني اتصال به نمادي ماورايي يا بهشتي مانند خورشيد بوده و ساخت آن از اعتقاد به فلسفه­ي انتظام گيتي ناشي شده است.

به نظر مي­رسد بشر از قديم به دلايل متفاوت به ساختن بناهاي عمودي روي آورده است؛ از جمله اين دلايل مي­توان از به نمايش گذاشتن قدرت، ثروت و اقتدار و گراني و کمبود زمين نام برد. در روم باستان مردم بناهايي با طبقات سنگي و چوبي به بلندي يک ساختمان 20 طبقه ساخته­اند. در قرون وسطي خانه­هاي سه و حتي چهار طبقه وجود داشته است. نخستين مجموعه­ي بزرگ مسکوني در سال 1848 ميلادي در فرانسه براي اسکان 400 خانواده­ي کارگري ساخته شد.

در اواخر قرن نوزدهم ساختمان­هايي جديد و بلندمرتبه با اسکلت فولادي و پنجره­هاي بسيار ساخته شد که تحولي عظيم در صنعت ساختمان به­حساب مي­آمد. اين ساختمان­ها که بيشتر توسط شرکت­هاي بزرگ و سازمان­هاي دولتي و به کاربري اداري ساخته مي­شد، «آسمان خراش» ناميده شدند. در واقع واژه­ي «آسمان خراش» از نظر تخصصي براي نخستين بار در مورد ساختمان­هاي بلند با اسکلت فولادي و دست کم 10 طبقه به­کار گرفته شد که در اواخر قرن نوزدهم، در شهرهاي بزرگ مانند «شيکاگو»، «نيويورک» و «ديترويت» ساخته شدند.

البته در مورد نخستين آسمان­خراش جهان اختلاف ­نظر وجود دارد؛ برخي از «ساختمان­هاي بيمه­ي منزل» در شهر شيکاگو نام مي­برند؛ اين ساختمان فلزي با بلندي 42 متر و در 10 طبقه در سال 1885 ساخته شد. برخي ديگر ساختمان 7 طبقه­ي اداره­ي مرکزي «انجمن تضمين زندگي عادلانه­» را که در سال1870در نيويورک ساخته شد، به خاطر استفاده­ي نوآورانه از چارچوب اسکلتي به عنوان نخستين آسمان خراش مي­شناسند، (اسدی،1391).

 

 

در هر حال ساخت برج­ها و ساختمان­هاي بيش از 20 طبقه در نيمه­ي اول قرن بيستم در آمريکا انجام مي­شد. همچنين از سال 1970 به بعد از فن­آوري­هاي جديد و ربات­ها براي ساخت آسمان خراش­ها استفاده شد.

در ايران نيز در گذشته ساختمان­هاي بلند و چندين طبقه وجود داشته است؛ براي مثال در سال 1271 ه‍.ق. در داخل محدوده­ي شهر بوشهر ساختمان­هاي مردم دو، سه و حتي چهار طبقه بوده که از سنگ­هاي فسيلي و ملاط گچ و ساروج و بعضاً کاه و گل و پوشش تير چندل ساخته شده و درب و پنجره­ها نيز از جنس چوب ساج بوده که در برابر موريانه و رطوبت کاملاً مقاوم بوده­اند و احداث خانه­هاي کپري و غيراستاندارد در داخل محدوده­ي شهر ممنوع بوده است، (اسدی،1391).

نگاهي گذرا به تاريخچه­ي بلندترين ساختمان­هاي تهران: در 200 سال از تاريخ 250 ساله تهران به­عنوان پايتخت، بلندترين ساختمان شهر، شمس­العماره بود که چون شاهان قاجار در بالاي برج 20 متري آن قرار مي­گرفتند، همه شهر را نظاره مي­کردند که به ندرت ساختمان دو طبقه داشت. رضاخان بعد از به سلطنت رسيدن، بلواري در شمال تهران کشيد و مردم را تشويق کرد تا اطراف آن بلوار خانه بسازند و به کساني که چهار طبقه مي­ساختند، جوايزي از جهت دريافت آجر و معافيت از عوارض تعلق مي­گرفت. با اين همه نيمي از اطراف اين بلوار در زماني که رضاخان ساقط شد، هنوز خالي بود.

ساخت بلندترين ساختمان تهران در پايان دهه­ي بيست و بعد از جنگ جهاني دوم، توسط علي­اکبر علمي ناشر در خيابان شاه آباد آغاز شد و بعد از 28 مرداد افتتاح گرديد. اين ساختمان با 14 طبقه و حدود 40 متر ارتفاع بلندترين ساختمان ايران بود.

در سال 1341 حبيب القانيان، سرمايه­دار معروف، ساختمان آلومينيوم را با 14 طبقه به پايان برد  با نگاهي دقيق به تابلوي سردر ورودي اين ساختمان به سختي مي­توان از پشت غبار و جرم گرفتگي، سال ساخت حک شده روي آن را(1962) تشخيص داد.

در سال 1342 با پايان کار ساختمان 16 طبقه­ي «پلاسکو»، دومين ساختمان بلند تجاري به سبک ساختمان­هاي آمريکايي در محل تقاطع خيابان فردوسي و جمهوري ساخته شد. سومين ساختمان بلند تهران، «برج بانک کار» در خيابان حافظ روبه­روي پارک هتل بود که آن هم در سال 1342 توسط بانک کار ساخته شد و نه تجاري، بلکه اداري بود. اين ساختمان 19 طبقه و 68 متر ارتفاع داشت، (اسدی،1391).

مطالبي که تا اين جا بيان شد، بيشتر در رابطه با ساختمان­هاي تجاري و اداري بود؛ اما آپارتمان­نشيني پديده­ي نسبتاً جديدي است که سابقه­ي آن به حدود 50 سال قبل برمي­گردد؛ بزرگ­ترين مجموعه­ي آپارتمان­سازي بخش خصوصي که در دهه­ي50 آغاز به­کار کرد، مجموعه­ي اکباتان بود. همزمان با آن شهرک­هاي آپارتماني متعددي براي کارکنان نيروهاي مسلح و واحدهاي دولت در تهران، آبادان، بندرعباس، اصفهان، شيراز و مشهد آغاز شده بود.

با افزایش جمعیت تشکیل شهرها و کلان شهرها مسکن نیز حکم کالایی خاص را یافت و داراي ابعاد گوناگون و تأثیر گذار بر دیگر شاخص­هاي اقتصادي شد حق برخورداري از مسکن مناسب در سال 1948 به­طور رسمی در علامیه حقوق بشر سازمان ملل متحد مطرح گردید، (کریمی، 1383). نیاز شدید به مسکن که حاصل رشد جمعیت و مهاجرت است. برنامه­ریزان و مدیران ملی و محلی را براي افزودن سرعت تولید مسکن تحت تأثیر قرار می­دهد و گاهی سبب می­شود تا کیفیت در درجه دوم اهمیت قرار گیرد (دلال­پور محمدي، 1379). بی­تردید بهره­گیري از آزادی­ها و حقوق اساسی یک انسان در گرو زیست سالم، بی­دغدغه و امن است و این همه بدون برخورداري از سرپناهی مناسب و ایمن حاصل نمی­شود، (رفیعی،1383). مسکن به­عنوان نوعی سرمایه­گذاري داراي مفهوم اقتصادي نیز هست، از طرفی الگوهاي سکونتی نیز ارتباط مستقیمی با شرایط اجتماعی و اقتصادي و نیازهاي فرهنگی جامعه دارد  به گونه­اي که سیاست­هاي اجرا شده در داخل یک کشور جهت تأمین مسکن لزوماً در ناحیه دیگري از همان کشور قابل اجرا و قرین توفیق نخواهد بود بدین ترتیب براي پرداختن به موضوع مسکن حتماً، باید مؤلفه­هاي هویتی هر محل نیز به خوبی شناسایی شوند­، (تواهن، 1383). حل مشکل مسکن بدون توجه به ویژگی­هاي جمعیتی یک کشور اگر ناممکن نباشد، بسیار دشوار است؛ زیرا، تست شاخص­هاي جمعیتی نظیر تعداد و روند افزایش جمعیت، ساخت آن، درجه عمومیت و پیشرسی ازدواج، مهاجرت، وضعیت اشتغال و غیره مستقیما بر حدود نیاز به مسکن تاثیر می­گذارند، به همین جهت شناخت جمعیت و ویژگی­هاي آن گام نخست در رفع این مشکل محسوب می­شود­، (زنجانی،1371). ارتفاع ساختمان دستاوردي است که راه­حل برخی از بزرگ­ترین شهرسازي جدید را دربرمی­گیرد، (پاکزاد، 1386). در نیمه دوم قرن بیستم، به خصوص در سه دهه آخر آن، شهرها با سرعت زیادي گسترش یافته و کشورها با سرعت بیشتري به شهرنشینی و افزایش شهرها و جمعیت شهري خود دست­زده­اند. این امر خارج از ادامه روند تکاملی و تحول اجتماعی صد ساله اخیر ایران، نتیجه سرعت گرفتن سرمایه­داري در چارچوب یک اقتصاد تک­محصولی متکی بر صادرات نفت و کاهش اهمیت بخش کشاورزي و در نتیجه ایجاد روند مهاجرت از روستا به شهرها می­باشد، (نظریان، 1377). بروز بحران آسیب­زاي مسکن و ضرورت آپارتمان­نشینی در کل دنیا، اساسا بازتاب انتقال از جوامع مبتنی بر کشاورزي، نظام ایلاتی و طایفه­اي خانواده­هاي پدر سالار و گسترده به نوع دیگري از جوامع مبتنی بر صنعت و خدمات با نظام استقرار شهري و بروز فرهنگ نو ظهور فردگرایی با خانواده­هاي هسته­اي می­باشد که البته گونه­اي انتقال از ساختار جمعیتی با نرخ رشد حدود 0.5 درصد و حتی کمتر را به ساختار جمعیتی نو ظهوري که رشد سالانه حدود 4 تا 3 درصد داشته را نیز شاهد بوده­ایم، (حسامیان و دیگران، 1363). به این اعتبار، مدت زمان دو برابر شدن جمعیت جامعه از حدود 150 سال به حدود 20 سال براي پاره­اي از شهرها رسید. در ساخت واحدهاي مسکونی پروژه­هاي انبوه­سازي شده شیوه زندگی، رفتارهاي سکونتی و فرهنگ بهره­برداران در نظرگرفته نمی­شود. رضایت از سکونت در این واحدها فقط به دلیل مشکلات مالی و آرزوي داشتن یک واحد سکونتی است، (شکوهی،1382). چنانچه پدیده بلند مرتبه­سازي با شیوه امروزي که نوعی انبوه­سازي بدانیم، در حدود نیم قرن است که به تقلید از شهرهاي بزرگ جهان در ایران به کار گرفته شده است. هر چند ساخت بناهاي بلند در ایران، در ابتدا زاییده نیاز کارکردي، فرهنگی، اجتماعی و توسعه­اي نبوده و صرفاً در دهه­هاي اخیر بر احداث این گونه بناها با کاربري مسکونی، جهت کمک به حل مشکل مسکن خصوصاً در شهري مانند تهران، به سبب تقاضاي روزافزون مسکن، در برنامه سوم توسعه کشور مورد توجه قرار گرفته است. لیکن عدم شناخت صحیح از مقوله انبوه­سازي بلند مرتبه و نبود آگاهی­هاي عمومی در این خصوص، ضعف قوانین و مقررات و عدم رعایت همین قوانین ضعیف توسط سازندگان و نبود فرهنگ زیستی در این گونه ساختمان از چالش­هاي پیش رو در این خصوص است، (عربی بلاغی، 1382).

نخستين ساختمان بلند مسکوني در ایران در تهران در بلوار کشاورز ساخته شد و آن سه برج سامان با 22 طبقه و 72 متر ارتفاع بود که در سال 1348 به بهره­برداري رسيد. در زمان پيروزي انقلاب ساختمان­هاي مسکوني اسکان (70 متر) و پارک پرنس (72 متر) بلندترين ساختمان­هاي مسکوني و ساختمان وزارت کشاورزي (62 متر) بلندترين ساختمان دولتي بودند و از اين­ها بلندتر ساختماني در تهران نبود.

مجموعه­ي بهجت­آباد نيز از نخستين آپارتمان­هاي مسکوني تهران بود که در دهه­ي40، بيت خيابان حافظ و وليعصر ساخته شد. همچنين از مجموعه­هاي ساخته شده در چهارصد دستگاه نازي­آباد، شهرزيبا و شهرک آپادانا، مي­توان به­عنوان نخستين مجتمع­هاي مسکوني نام برد. به­طور کلي در تهران پس از دهه­ي60 به علت افزايش قيمت زمين و آغاز فروش تراکم از سوي شهرداري، آپارتمان­سازي بسيار گسترش و توسعه يافت، (اسدی،1391).

تاریخچه پدافند غیرعامل

بشر اولیه به منظور مقابله با رویدادهای طبیعی از قبیل حمله حیوانات، سرما و گرما و تغییرات جوی ابتدا بر روی درختان و سپس به درون شکاف کوه‌ها و داخل غارها پناه می­بردند.

سپس زندگی یک­جانشینی در روستا حدود 8000 سال قبل از میلاد شروع و بعدا اولین شهرها در حدود 4000 سال قبل از میلاد احداث شد و انسان در پناه عوامل و عناصر طبیعی و محیطی، زندگی خود را ادامه داد. این سکونتگاه به تدریج از کوه و غار به سمت دشت انتقال داده شد و ملاحظات دفاعی جایگاه ویژه‌ای در این مکان‌ها به خود اختصاص داد و عامل موثری در شکل‌گیری هر گونه سکونتگاه انسانی در طول تاریخ بوده است.

 

1. دفاع غیرعامل در چین

در کشور بزرگی مانند چین که به عنوان یک قدرت نظامی در جهان محسوب می‌شود اقدامات مربوط به پدافند غیرعامل به نحو احسن صورت می‌گیرد. بیان عملکرد کشور چین در مورد دفاع غیرعامل از این جهت مهم است که بدانیم کشوری با توانمندی‌های چین نیز به آن اندازه خود را مصون نمی‌داند که از تمهیدات دفاع غیرعامل بی‌نیاز باشد.

در کشور بزرگ و قدرتمند چین اصول و مبانی دفاع غیرعامل به خوبی رعایت می‌گردد. در مناطق شهری چین به ویژه پکن در مجتمع‌های مسکونی بزرگ پناهگاه ساخته می‌شود. پناهگاه‌های ساخته شده در پکن و شانگهای به دو قسمت تقسیم می‌شوند یک سری پناهگاه‌ها که در داخل مجتمع‌های مسکونی بزرگ و سفارتخانه‌ها ایجاد گردیده است و بخش دیگری از این پناهگاه به صورت عمومی ساخته شده است. پناهگاه‌های عمومی در حال حاضر جهت مصارف و کاربردهای دیگری مورد استفاده قرار می‌گیرند.

از این پناهگاه‌ها در حال حاضر به­عنوان فروشگاه‌های بزرگ استفاده می‌گردد. بخش دیگری از پناهگاه‌های زیرزمینی طبقات پایین ساختمان‌های بلند می‌باشند. در شهر پکن بیشتر مجتمع‌های مسکونی یا تجاری ساخته شده در سال‌های اخیر دارای چندین طبقه پایین‌تر از همکف نیز می‌باشند که در حال حاضر کاربری آنها بیشتر به­عنوان پارکینگ است. در میدان مرکزی شهر شانگهای یک پناهگاه بسیار بزرگ ساخته شده است که ابعاد آن بیش از 500 متر در 500 متر می‌باشد. این پناهگاه در چند طبقه و در زیر میدان مرکزی شهر شانگهای ساخته شد و کاربری آن در حال حاضر به­صورت یک فروشگاه بسیار بزرگ است. این پناهگاه از پایین به مراکز مدیریت شهر شانگهای راه دارد. طبقه اول زیرزمین یک مجمتع بسیار تجاری و طبقه دوم زیرزمین پارکینگ است. این مجتمع از پایین به شبکه مترو متصل می شود و درهای خروجی این مجتمع از جنس فولاد با قطر حدود 10 سانتی‌متر می‌باشد.

لازم به ذکر است که شهر شانگهای یک شهر بندری بوده و در صورت حفر زمین، به سرعت در آن آب جمع می­شود و هزینه انجام این گونه فعالیت‌های عمرانی در آن بسیار بالا می‌باشد.

در شهرهای بزرگ چین هر دو نوع منابع خطر داخلی و خارجی در نظر گرفته شده است. در طراحی خیابان‌های پکن و سایر شهرهای بزرگ چین به گونه‌ای برنامه‌ریزی شده که شهر از لحاظ منطقه‌ای به قسمت‌های کوچکی تبدیل شده و مرز بین بحران‌های داخلی نظیر بحران دانشجویان در میدان تیان‌ان‌من، این مناطق به سرعت محاصره شد و از گسترش تشنج به سایر مناطق جلوگیری می‌شود و یا مناطق درگیر بحران به سرعت کنترل خواهد شد.

در هنگام ساخت پالایشگاه، محل ذخیره سوخت به­ویژه بنزین به نوعی انتخاب می‌گردد در صورت اصابت یک موشک یا بمب به آن و تخریب مخزن، تمامی پالایشگاه به آتش کشیده نشود، یا هنگام طراحی و ساخت جاده برای نقاط کلیدی مسیر از قبیل تونل و پل‌های بزرگ و اساسی مسیرهای جایگزین تعیین می شود یا مجتمع‌های دفاعی به گونه‌ای مکان‌یابی می‌گردند که در صورت اصابت موشک و بمب به آنها آلودگی ناشی از آنها محیط زیست و مناطق اطراف را آلوده ننماید.

نمونه دیگر از فعالیت‌های مربوط به دفاع غیرعامل در چین استفاده از روش‌های سیاسی توسط دولت این کشور برای جلوگیری از ایجاد هر نوع تنش در روابط چین و سایر کشورها به ویژه امریکا می‌باشد. در این زمینه می‌توان به سقوط هواپیمای جاسوسی آمریکا در چین و یا کشف وسایل استراق سمع در هواپیمای جاسوسی آمریکا در چین و یا کشف وسایل استراق سمع در هواپیمای بوئینگ مخصوص رهبر چین اشاره کرد که رهبر چین اعلام کرد: چین هیچ­گونه اطلاعات محرمانه‌ای ندارد و به سرعت به بحران فوق خاتمه داد.

نوع دیگر پدافند در سطح شهرهای چین، جذب سرمایه‌های خارجی به منظور ایجاد امنیت می‌باشد. چین از جمله کشورهایی است که جذب سرمایه‌های خارجی در آن بسیار بالا است و لذا در صورت وجود تهدیدات خارجی کشورهای دارای سرمایه با منابع خطر مقابله خواهند نمود و این امر باعث ثبات بیشتر می‌گردد. در شهر پکن یک مجتمع بزرگ مسکونی، بیمارستانی و تجاری مشاهده شد که با سرمایه‌گذاری دو میلیارد دلاری یک شخص خارجی احداث گردیده است.

2. پدافند غیرعامل در ایالات متحده امریکا

آمریکا نیز اقدامات قابل توجهی در زمینه­ی دفاع غیرعامل به موازات شوروی سابق انجام داده است که نمونه­هایی از این قبیل اقدامات شامل: مستحکم نمودن مواضع موشک­های بالستیکی قاره پیما و تأسیسات فرمان­دهی است. کنترل و مراکز مخابراتی مربوط به آنها و ایجاد تأسیسات زیرزمینی برای مقامات فرماندهی ملی در فورت ریچی در ایالت مریلند و نوراد در اعماق کوه­های گرانیتی­شیان در حوالی کلرادو اسپرنگر، تدبیر پایگاه پناهگاه، ساختن چند پناهگاه برای هر موشک مینت­من و جابه جایی مکرر موشک­ها از یک پناهگاه به پناهگاه دیگر، استفاده از پایگاه­های قمر برای افزایش بقای هواپیماهای بمب افکن، آماده باش داشتن هواپیماهای B-52 و FB-111 و هواپیماهای سوخت­رسان و متفرق و پراکنده­نمودن آنها در فرودگاه­های متعدد از جمله فرودگاه­های غیرنظامی، ایجاد پست­های فرماندهی متحرک، ایجاد پناهگاه­های سبک وزن ضد ریزش اتمی، برای حفاظت بخش انتخاب شده­ای از جمعیت و تخلیه عمومی مناطق پر جمعیت در صورت متحمل بودن وقوع یک حمله هسته­ای، ساختن پناهگاه­های ضدریزش هسته­ای در زمان بحران کوبا، ایجاد و تأسیس مدیریت اضطراری دولت مرکزی(FEMA)  در سال 1979 برای مدیریت به هنگام شرایط اضطراری و بحران ناشی از وقوع حوادث طبیعی و غیرطبیعی، (جلالی فراهانی،1389).

3. پدافند غیرعامل درکره شمالی

یکی از کشورهایی که از تدابیر پدافند غیرعامل خیلی زیاد استفاده کرده، کره­شمالی است. این کشور با احداث تونل‌های زیرزمینی به عمق 80 تا 100 متر زیر ارتفاعات آذرین و آتش­فشانی تاسیسات خود را مخفی کرده است. از تونل‌هایی که به­عنوان آشیانه هواپیما استفاده می‌کند به­طوری‌که در مدت زمان کوتاهی جهت اجرای عملیات آماده هستند.

طراحی و ساخت درب‌های ضد انفجار برای جلوگیری از نفوذ سلاح‌ها و مواد شیمیایی از جنس کامپوزیت از دیگر اقدامات کره شمالی است.

4. پدافند غیرعامل در انگلستان

توسعه پدافند غیرعامل در انگلستان مربوط به تجارب حاصل از دفاع غیرنظامی در دوران جنگ جهانی دوم است. به عموم مردم گفته می‌شود که در شرایط جنگی «در خانه بمانند» و یک پناهگاه مناسب بسازند؛ نقش دولت، سازماندهی اعلام خطر و هدایت و بازیابی پس از حمله است. استدلال‌های راهبردی به منظور تبیین لزوم پدافند غیرعامل در انگلستان در دو لایه به ترتیب زیر معرفی شده­اند:

الف. «بازدارندگی» از تهاجم به انگلستان از طریق اتکاء به قدرت هسته‌ای و عضویت در پیمان اتلانتیک شمالی(ناتو).

ب. «مدیریت بحران» به منظور حفظ و بقای کشور در زمان صلح.

از اوایل دهه 1970 و تا پیش از حوادث 11 سپتامبر 2001 میلادی جنبه غیرتهاجمی در برنامه‌های دفاعی انگلستان مورد توجه و تاکید بیشتری قرار داشته است. اما با توجه به تغییر رفتار سیاست خارجی این کشور و پس از حوادث 11 سپتامبر 2001 میلادی این نگرش به­طور چشمگیری تغییر نموده و تمایلات تهاجمی زیادی منطبق بر سیاست‌ حملات پیشگیرانه که در واقع همان نظریه معروف بهترین دفاع حمله است، پدیدار شده است.

 

5. پدافند غیرعامل در آلمان

پس از آن که در جنگ جهانی دوم زیان­های زیادی به بخش­های مختلف کشور آلمان وارد شد گسترش پدافند غیرعامل در برنامه­های رسمی این کشور قرار گرفت.

در حال حاضر بسیاری از تاسیسات و ساختمان­های این کشور به صورت دو منظوره احداث شده است. به­گونه­ای که علاوه بر استفاده­های متفاوت در شرایط عادی، در شرایط اضطراری به پناهگاه تبدیل می­شود. از جمله این مراکز می­توان به خطوط راه آهن زیرزمینی، ایستگاه­های مترو و پارکینگ­های ساختمان­ها اشاره کرد در این پناهگاه­ها تامین نیازهای مردم پیش­بینی شده است، (ابراهیمی،1392).

6. پدافند غیرعامل در سوئیس

سوئیس کشور بی‌طرفی است که در حال حاضر هم کشور امن حساب می­شود، اما پدافند غیرعامل در آن به صورت جدی دنبال می­شود. ولی با این وجود دارای کامل‌ترین سیستم پدافند غیرعامل در جهان است. در کشور سوئیس ساخت پناهگاه­های مقاوم در برابر انفجارات اتمی مورد توجه قرار گرفته است. این پناهگاه­ها دارای امکانات ضروری برای استفاده مردم در زمان اضطراری بوده و همه­ی مردم می­توانند از آن استفاده کنند، (ابراهیمی،1392). به­طوری­که در این زمینه شاخص‌ترین کشور جهان به شمار می­رود. در سوئیس پدافند غیرعامل تحت مدیریت اداره فدرال دفاع غیرنظامیquot) & (FODC بوده و دامنه وسیعی از تهدیدات نظامی مشتمل بر حملات هسته‌ای، تهاجم متعارف و مخاطرات طبیعی و تکنولوژیکی را مورد توجه قرار داده است. هدف برنامه‌های پدافند غیرعامل در سوئیس تامین فضای پناهگاهی در برابر انفجار در درون یا نزدیکی سکونتگاه هر یک از افراد جمعیت 5/6 میلیون نفری کشور، و با مشارکت مالی مالکان و دولت به صورت برابر 50 درصد به 50 درصد است.

علاوه بر پناهگاه‌های خانگی برای غیرنظامیان، و نیز پناهگاه‌های همگانی، سیستم پدافند غیرعامل سوئیس 80 هزار تخت بیمارستانی زیرزمینی و تعداد بیشتری پناهگاه برای کارکنان صنایع کلیدی که در زمان جنگ ادامه فعالیتشان حیاتی است را تامین نموده است.

در سوئیس پدافند غیرعامل و خدمات اجباری مرتبط به آن از سه اصل کلی پیروی می‌نماید، که به شرح زیر عبارتند از:

1- پدافند غیرعامل باید فارغ از هر گونه تصویر پیش‌فرض از جنگ احتمالی آینده باشد؛

2- جنبه مقرون به صرف اقتصادی بودند آن می‌بایست رعایت شود؛

3- به فاکتورهای فیزیولوژیکی و روانشناختی انسان لزوما توجه شود.

به منظور دستیابی به اصل اول باید 6 اصل فرعی دیگر مورد توجه قرار گیرد که عبارتند از:

الف. یک پناهگاه برای هر شهروند سوئیسی: به دلیل غیرقابل پیش‌بینی بودن مکان وقوع حمله و نشر اثرات سلاح‌ها، پدافند غیرعامل باید قادر به تامین پناهگاه‌ برای تک تک شهروندان سوئیسی در هر لحظه باشد.

ب. تصرف متناوب احتیاطی پناهگاه‌ها: با توجه به کوتاه شدن مدت بین زمان اعلام خطر تا زمان وقوع حمله، در مواقعی که تنش‌های سیاسی و نظامی به مرحله حاد و بحران می‌رسد باید امکان تصرف سریع پناهگاه‌ها توسط شهروندان وجود داشته باشد.

ج.تضمین وجود مکان‌های خصوصی در هر پناهگاه: با توجه به استمرار اثرات حاصل از انهدام سلاح‌های هسته‌ای تا مدت نامعلومی پس از انفجار، پناهگاه‌ها باید دارای ویژگی تامین مکان‌های خلوت برای پناه‌جویانی باشند که ممکن است روزها و هفته‌ها در آنجا اقامت نمایند.

د. پناهگاه‌های مقاوم و درعین حال ساده به نحوی که از همه جهات حفاظت شده باشند، ساخته شوند: مهم نیست اثرات سلاح‌ها از چه جهتی وارد شوند، بلکه مهم آن است که پناهگاه‌ها ساده و در عین حال تا حد امکان آسیب­پذیری کمی داشته باشند.

ه. هیچ‌گونه تخلیه جمعیت انجام نخواهد گرفت: به دلیل قدرت تخریبی زیاد و مدت نامعلوم استمرار آثار سلاح‌های کشتار جمعی هیچ جایی امن نخواهد بود، بنابراین موثرترین ابزار برای زنده‌ماندن، استقرار در درون پناهگاه و نه تخلیه محل از جمعیت است.

و. تنوع: بکارگیری طیف متنوعی از اقدامات ساختمانی و سازمانی مانع از آن می شود که مهاجمان بتوانند ضربات سختی بر کشور وارد نموده و اقدامات حفاظتی موجود را تماما از میان ببرند.

سوئيس كشوري بي­طرف و در عين حال تا دندان مسلح است. اين كشور اعتقاد دارد كه براي حفظ بي­طرفي خود بايد مسلح بوده و همواره آماده دفاع از بي­طرفي خود باشد. براي دفاع از خود، كشور سوئيس متكي به ارتش 650 هزارنفري با ساختار شبه نظامي است.

كشور سوئيس داراي يكي از بهترين برنامه­ريزي­ها در زمينه(دفاع غيرعامل و دفاع غيرنظامي) مي­باشد. در سال1950 ميلادي، دولت مركزي دستوري مبني بر ايجاد پناهگاه­هاي مقاوم در برابر حملات هوايي دركليه ساختمان­هاي جديد در اجتماعات با بيش از 1000 نفر سكنه صادر نمود، در سال 1959 ميلادي، مردم سوئيس به اضافه شدن بند دفاع غيرعامل به قانون اساسي دولت مركزي، رأي مثبت دادند، نكات اساسي اين بندها عبارتند از:

• تصويب قوانين دفاع غيرعامل در حوزه صلاحيت حكومت مركزي است؛
• ايالت­ها، مسئول تقويت اقدامات دفاع غيرنظامي و دفاع غيرعامل هستند؛
• حكومت مركزي، براي وضع قانون خدمات اجباري دفاع غيرنظامي براي مردان مجاز است، زنان فقط مي­توانند داوطلب شوند، در سال 1962 ميلادي اولين قانون دولت مركزي راجع به دفاع غيرنظامي و دفاع غيرعامل به تصويب رسيد.

برخي از بندهاي قانون دفاع غيرعامل عبارتند از:

 

1. وجود پناهگاه در جوار مسكن مربوطه براي هر نفر تا سال 1990 (در سال­هاي بين 1985 تا 1990 در كشور سوئيس، هر منزل شخصي موظف بود يك پناهگاه داشته باشد، اين پناهگاه ممكن بود يكي از اتاق­ها و يا محل ديگري باشد كه به صورت دو منظوره آماده شده و مورد استفاده گردد؛
2. مساوي بودن همه براي داشتن پناهگاه؛
3. لزوم وجود پناهگاه­هاي عمومي و چند منظوره به تعداد لازم در نقاط مناسب كشور؛
4. اجباري بودن شناخت پناهگاه در واحدهاي خصوصي با مشاركت مردم و تشويق دولت(در شرايط حاضر براي 100 درصد جمعيت سوئيس پناهگاه وجود دارد)؛
5. ممنوع بودن تخليه شهروندان در هنگام حملات.

پناهگاه به محلي اطلاق مي­گردد كه :

• قابليت مقابله با اثرات حملات شيميايي، هسته اي و ميكربي را دارا باشد؛
• هوابندي شده و مجهز به دستگا ه­هاي فيلتر و هوادهي باشد؛
• امكانات اقامت براي 7 تا 14 روز را داشته باشد؛
• ساختار آن از نوع بتون مسلح و در زيرزمين احداث و قادر به تحمل فشاري معادل 1 تا 2 اتمسفر 1تا 3 كيلوگرم برسانتي مترمربع) باشد.

7. پدافند غیرعامل در روسیه

در کشور روسیه توجه به پدافند غیرعامل به صورت جدی از سال 1960 شروع شده است. در این کشور ساخت پناهگاه­های ضد هسته­ای و دو منظوره­ کردن بسیاری از مراکز و تاسیسات مانند خطوط راه­آهن زیرزمینی، ایستگاه­های مترو و پارکینگ­های زیرزمینی از 50 سال قبل در دستور کار قرار گرفته است. در حال حاضر در این کشور بسیاری از مراکز بازدید عمومی مانند موزه­ها در پناهگاه­های زیرزمینی قرار دارند، (ابراهیمی،1392).

برنامه پدافند غیرعامل شوروی سابق بزرگترین و سازمان­یافته­ترین برنامه­ریزی شهری دفاعی در جهان و مبتنی بر تامین پناهگاه‌های عمومی و جمعی و تامین حفاظت فردی است ، (کمیته دایمی پدافند غیرعامل، 1386).

در هر دو روش فوق پیش‌بینی‌های لازم برای مواقعی که امکان تخلیه جمعیت وجود نداشته باشد و نیز برای شرایط وقوع یک حمله هسته‌ای قریب‌الوقوع در نظر گرفته شده است.

نکته مهم در برنامه‌های پدافند غیرعامل این کشور آن است که اولویت اول در کلیه تمهیدات پدافندی به مراکز شهری و صنعتی داده شده است.

ارتش شوروی سابق برای هماهنگ نمودن برنامه فریب و نیرنگ و اقدامات پدافند غیرعامل در برابر تهدیدات آمریکا، در سر فرماندهی کل ارتش شوروی واحد ویژه­ای را برای مدیریت و اجرای برنامه­های دفاع غیرعامل به نام (ماسکیروفکا) تأسیس نمود و در طول سال­های 1960 الی 1983 اقدامات عمده­­ای از قبیل آسیب­ناپذیر نمودن منابع و مراکز حیاتی و حساس خود را در برابر  تهاجمات احتمالی، احداث پناهگاه­های عمیق زیرزمینی برای مردم و هیات حاکمه سیاسی، نگهداری قطعات یدکی و بحرانی در پناهگاه­های مستحکم زیرزمین، ساخت ماکت­های فریب تجهیزات و تسلیحات سازمانی، ایجاد مراکز فرماندهی و کنترل متحرک و طراحی ریل­­های متحرک جهت موشک­های قاره­پیمای(SS-X- 24)، ارسال اطلاعات دروغین، عایق­سازی و استفاده از رنگ­ها و اقلام جاذب حرارتی و راداری و… نمود، (جلالی فراهانی،1389).

8.پدافند غیرعامل در رژیم صهیونیستی

علاوه بر کشورهای ایالات متحده آمریکا، اتحاد شوروی سابق، انگلستان و سوئیس، دیدگاه‌های فکری رژیم صهیونیستی به عنوان کشوری که از بدو تاسیس تاکنون به درجات مختلف درگیر جنگ و تهدیدات نظامی بوده است و نیز دارنده یکی از جامع‌ترین قوانین دفاع غیرعامل در جهان شناخته‌شده است، لازم به نظر می‌رسید.

دولت رژیم صهیونیستی از هنگام تشکیل در سال 1948 میلادی در میان همسایگان عرب مسلمان همواره با مسایل ناامنی به ویژه در نواحی مرزی مواجه بوده است از این­رو پدافند غیرعامل بخش مهمی از حفاظت این کشور بوده است.

قانون دفاع غیرعامل رژیم صهیونیستی یکی از جامع‌ترین قوانین دنیا است. یک سیستم عالی اعلام خطر حمله در آنجا وجود دارد که نمایانگر اهمیت زیاد هشدار و اعلام خطر در نظام پدافندی این کشور است. همچنین احداث پناهگاه با هدف مقابله با خطر در رژیم صهیونیستی اجباری است و به­طوری که 80 درصد مردم را می‌توانند در برابر آثار حمله با سلاح‌های متعارف در خود پناه دهند.

در نظام پدافندی رژیم صهیونیستی برنامه‌ریزی برای تخلیه وجود ندارد. و فقط زمانی که خانه‌های مردم خراب شده باشد تخلیه صورت می‌گیرد، این امر حاکی از تاکید بر اصل­ آمادگی همیشگی برای جنگquot)&(quot است. در مبانی فکری رژیم صهیونیستی، حفاظت پناهگاهی و بازدارندگی در درجه اول اهمیت قرار دارند و با توجه به سیاست‌ دولت نتانیاهو مبنی بر توزیع لباس‌های ضد حملات شیمیایی میان غیرنظامیان در دورانی که احتمال حمله مجدد عراق به رژیم صهیونیستی وجود داشت، مدیریت بحران نیز در دستور کار پدافند غیرعامل این کشور وجود دارد.

نگرش تمهیدات پدافندی آن به صورت‌های زیر می­باشد:

الف. ملت مسلح؛

ب. دفاع استراتژیک، تهاجم عملیاتی و استراتژی زمین در برابر صلح؛

ج. سیاست آمادگی همیشگی برای جنگ؛

د. ایجاد شهرک‌های یهودی نشین به عنوان سپر امنیتی و پدافندی ویژه مناطق مرزی.

9.پدافند غیرعامل در ایران

تعلیمات مکتب اسلام، مسلمانان را از هر گونه جنگ‌افروزی برحذر داشته است. ولی در مقابل اهمیت و وزن زیادی به دفاع از جان و مال و نوامیس و سرزمین‌های مسلمان داده است.

اصولا رشد فزاینده تفکر اسلامی آن هم به شیوه اسلام انقلابی منع تهدید جدی برای کلیه منابع قدرت جهانی محسوب می‌شود. از این رو همواره کشورهایی که در پی نیل به چنین امری باشد پیوسته در معرض انواع تهدیدها و درگیری‌های نظامی قرار دارند. چنین مخاطراتی پس از وقایع 11 سپتامبر 2001 میلادی شکل رسمی و عینی به خود گرفته و اینک تحت عناوینی همچون انجام حملات پیشگیرانه، جنگ جهانی با تروریسم، تغییر رژیم سیاسی و مقابله با تکثیر سلاح‌های هسته‌ای با جدیت تمام دنبال می­شود. در شرایطی که حتی تهدید به استفاده از  هر گونه سلاحی مطرح شده و استفاده از انواع تسلیحات غیرمتعارف به بهانه دفاع از تمامیت ارضی بر علیه هر کشوری اعلام می­شود. کسب آمادگی دفاعی در دو بعد عامل و غیرعامل بسیار ضروری است.

پس از اعلام ایران به­ عنوان یکی از کشورهای محورهای شرارت از سوی ایالات متحده آمریکا، آمادگی دفاعی در کلیه عرصه‌ها ضرورت مضاعفی یافته است. از آنجا که دفاع در برابر هر گونه تهاجم احتمالی ایالات متحده کاملاً متفاوت از دفاع در برابر هر گونه مهاجم احتمالی دیگری است. کامل‌ترین تمهیدات دفاعی مرکب از پدافند عامل و غیرعامل لازم است از بعد پدافندی راهبردهای دفاعی زیر در دوران دفاعی مقدس به کار گرفته شده‌اند.

• آمادگی قبل از بحران و دشمن‌شناسی؛
• بسیج کلیه نیروها و منابع کشور در خدمت پدافند عامل؛
• عدم اتکا به سلاح‌های پیشرفته و روش‌های کلاسیک جنگ: در مقابل، بر استفاده از نیروی پیاده نظام در سطح وسیع و با ترکیبی از روش‌های جنگ کلاسیک و غیرکلاسیک تاکید گردید.

از بعد پدافند غیرعامل در دوران جنگ تحمیلی را می‌توان اعلام خطر، حملات هوایی و موشکی آن هم فقط در شهرهای بزرگ کشور و درخواست از مردم برای استقرار در نقاط امن ذکر نمود. در طول سال‌های میانی و پایانی دوران دفاع مقدس شاید مهم‌ترین اصل پدافند غیرعامل ایران را بتوان اصل مقابله با مثل دانست که تاکید آن بر استدلال بازدارندگی است.

ولی تجربه نشان داد در شرایط توازن نسبی قوا، این اصل پدافندی نه تنها نتوانست کارساز باشد بلکه بر عکس، موجب تشدید تمایلات طرفین به توجیه حمله به غیرنظامیان گردید. به­طوری­که اجرای اصل مقابله به مثل در نهایت موجب پدیدار شدن آنچه که به جنگ شهرها شهرت یافت گردید.

در ماه‌های پایانی جنگ و همزمان با حملات موشکی دشمن به تهران در سطح معابر عمومی انواعی از پناهگاه‌های شنی و بتنی مورد استفاده قرار گرفت.

همچنین با توجه به تهدیداتی که از ناحیه استفاده احتمالی دشمن از سلاح‌های شیمیایی وجود داشت در تعدادی از شهرهای کشور مانورهایی به منظور آموزش عمومی پدافند غیرعامل در مواقع حملات شیمیایی برگزار گردید.

از این رو به نظر می‌رسید در این دوران کشور ما فاقد راهبرد مشخصی در بعد پدافند غیرعامل در مناطق غیرنظامی بوده است و کلیه اقدامات انجام شده صرفا بنابر مقتضی زمان و به صورت مقطعی صورت می‌گرفته‌اند. این اقدامات نیز از دو اصل آموزش به منظور آمادگی در برابر وقوع بحران، و استقرار در پناهگاه‌های بسیار موقت و کم‌ظرفیت پیروی می‌نموده‌اند.

ديدگاه­هاي معاصر جهان در باب پدافند غيرعامل

طبق آمارهاي سازمان ملل متحد در ابتداي قرن بيستم نسبت تلفات غيرنظاميان به کل تلفات جنگي، تنها 5% بوده است. در حالي که اين نسبت در طول جنگ جهاني اول به 15%، جنگ جهاني دوم به 65% و در دهه 1990 ميلادي به بيش از 90% رسيده است.

علاوه بر تلفات مستقيم جنگ، تلفات بيشماري بر اثر عواقب غيرمستقيم جنگ از قبيل فقدان يا کمبود مواد غذايي و خدمات دارويي و درماني و نيز منابع آب آشاميدني سالم بروز مي­نمايد که در اين ميان افراد آسيب­پذير نظير کودکان و سالمندان و زنان و بيماران بيش از ديگران لطمه مي بينند.

اولين بار توماس هابز در کتاب De Cive تامين امنيت شهروندان را اصلي­ترين قانون و مهم­ترين وظيفه حاکمان در برابر مردم معرفي نموده و نپرداختن به آن را اقدام عليه صلح و قوانين طبيعت ذکر مي­نمايد. اکنون نيز پدافند غيرعامل هم به صورت يک هدف کلي و هم به­عنوان مسئوليت هر دولتي شناخته مي­شود، به­طوري که بسياري از دولت­ها مسئوليت­هاي گسترده­اي در باب پدافند غيرعامل بر عهده دارند، (داعی نژاد، 1385).

در سال 1977ميلادي تمهيدات قانوني بين المللي در قالب پروتکل I ژنو چارچوب حقوقي لازم به منظور نحوه رفتار با غيرنظاميان در زمان جنگ و نيز وظايف دول جهان در زمينه ارائه و اجراي طرح ها و برنامه هاي دفاع غيرنظامي را فراهم نمود. اين پروتکل دلالت بر لزوم انجام اقدامات معيني به منظور دفاع از غيرنظاميان و تضمين محافظت از آنان در زمان جنگ است. کشورهاي مختلف جهان به منظور تامين محافظت از شهروندان خود در برابر انواع مخاطرات طبيعي و انسان­ساز، روش­هاي مختلفي را به تناسب ديدگاه غالب در زمينه مقابله غيرعامل با بحران، نوع بحران و امکانات در دسترس بکار مي­گيرند. اهم اين روش­ها عبارتند از:

• پيشگيري و هشدار مشتمل بر هشدار و اعلام خطر، ايجاد پناهگاه­ها
• مواجهه مشتمل بر تخليه يا استقرار در پناهگاه­ها
• امداد و نجات
• بازتواني

 

بررسي ديدگاه­هاي فکري تعدادي از کشورهاي پيشرفته در امر محافظت از غيرنظاميان در برابر تهاجم­هاي نظامي گوياي آن است که از ديدگاه پدافند غيرعامل، يک طرح کارامد مي­بايست تلفات جاني را به حداقل ممکن کاهش دهد، خسارات زيربنايي را به حداقل برساند و ابعاد و دامنه آسيب­ها را هر چه بيشتر محدود نگاه دارد.

برخی اصول پدافند غیرعامل که به عنوان معیارهای عمده در رسیدن به راهکارهای مناسب در طراحی منظر شهری و معماری مناسب با پدافند غیرعامل اثر گذار هستند به شرح ذیل است:

• پوشش در همه زمينه­ها
• استتار و نامرئي­سازي
• توليد سازه­هاي دو منظوره(موانع(
• مکان­يابي استقرار عملکردها
• اختفاء با استفاده از عوارض طبيعي
• حفاظت اطلاعات سيستم­هاي حياتي و مهم
• مديريت بحران دفاعي در صحنه­ها
• فريب، ابتکار عمل و تنوع در کليه اقدامات
• تعيين مقياس بهينه استقرار جمعيت و فعاليت در فضا
• کوچک­سازي، ارزان­سازي و ابتکار در پدافند غيرعامل
• مقاوم­سازي و استحکامات و ايمن­سازي سازه­هاي حياتي
• پراکندگي در توزيع عملکردها متناسب با تهديدات و جغرافيا

 

عوامل توسعه­ي ساختمان­سازی در ایران

بيش از نيم قرن از آغاز ساختمان­سازی و آپارتمان­سازي در ایران مي­گذرد. دلايلي زياد و متفاوتي براي اين موضوع بيان شده است؛ از جمله زياد شدن جمعيت، کمبود زمين براي احداث خانه­هاي تک واحدي، امنيت بيشتر در مجتمع­هاي مسکوني، توان مالي شهروندان و بسياري دلايل ديگر که بر افزايش آپارتمان­سازي و توسعه آپارتمان­نشيني تأثير مي­گذارند. هر چند تمامي دلايل بيان شده به طور مستقيم و غير مستقيم با اين موضوع ارتباط دارند، ولي با اندکي دقت در روند توسعه­ي کلان­شهرهاي کشور به ويژه تهران در دهه­هاي اخير مي­توان دو عامل اصلي را براي افزايش تعداد ساختمان­هاي بلندمرتبه و مجتمع­هاي مسکوني شناسايي کرد؛ نخست مهاجرت و دوم افزايش زاد و ولد و در نتيجه افزايش جمعيت.

نمودار1: فرآيند گسترش آپارتمان­سازي

همان­گونه که در نمودار شماره­ي (1) نشان داده شده است در 50 سال گذشته افزايش مهاجرت و نرخ زاد و ولد به افزايش جمعيت شهرها و کاهش فضاي مورد نياز جهت سکونت و زندگي منجر شده­اند که از آن با اصطلاح «کمبود مسکن» ياد مي­شود. از اين مرحله به بعد اقداماتي براي حل مشکل کمبود مسکن شکل گرفت که نه تنها اين مشکل را حل نکرد، بلکه موجب تشديد آن شد. کمبود مسکن از يک ­سو افزايش قيمت زمين را به دنبال داشت و از سوي ديگر سياست­گذاران و مسئولان را وادار به چاره­انديشي کرد؛ راه­حل ارائه شده اين بود: رشد عمودي شهر و به عبارت ديگر آپارتمان­سازي. بر اين اساس فروش تراکم در دهه­ي شصت افزايش يافت و همين امر باعث شکل­گيري فضا و فرصتي مناسب براي فعالان بخش خصوصي در ساخت و ساز مسکن شد.

آپارتمان­سازي و احداث ساختمان­هاي بلندمرتبه و مجموعه­هاي مسکوني، پيامدهاي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي زيادي به دنبال داشت که خود به افزايش توسعه­ي عمودي شهر منجر شد؛ براي مثال در بعد اقتصادي براي مالکان خانه­هاي ويلايي فرصتي مناسب جهت به دست آوردن منافع مالي فراهم شد؛ در بعد فرهنگي – اجتماعي، زندگي در آپارتمان به ويژه در اوايل شکل­گيري اين سبک از زندگي، به عنوان يکي از شاخص­هاي ثروت و پايگاه اجتماعي اهميت زيادي پيدا کرد؛ همچنين زندگي در آپارتمان مزايايي از قبيل امنيت بيشتر را براي ساکنان به دنبال داشت.

در هر حال، تمامي موارد ياد شده دست به­دست هم دادند و به توسعه­ي عمودي شهر انجاميدند؛ بدون اين که برنامه­ريزي مناسبي به ويژه در ابعاد فرهنگي و حقوقي در اين رابطه صورت بگيرد که اين امر نيز سبب بروز چالش­ها و مشکلات بسياري براي ساکنان مجتمع­هاي مسکوني شده است.

اولويت­سنجي ساختمان­هاي عمومي

هدف از اولويت­سنجي ساختمان­هاي عمومي، تعيين بهترين گزينه از ميان انواع ساختمان­هاي عمومي موجود درمناطق شهري به منظور كاربري­هاي حفاظتي و پشتيباني از شهروندان غيرنظامي در برابر مخاطرات ناشي از بمباران هاي هوايي و موشكي است.

طبق مدل جنگ مدرن اصلي­ترين اهدافي كه در حمله يك كشور بايد به سرعت نابود شوند و داراي ارزش هستند به ترتيب زير عبارتند از:

1. مراكز فرماندهي(سياسي، اداري، اقتصادي، نظامي، انتظامي)
2. مراكز ارتباطي(فرودگاه­ها، پايانه­ها، راه آهن، بنادر)
3. زيربناها(مخابرات، كارخانجات، نيروگاه­ها و…)به منظور تشخيص مهم­ترين انواع ساختمان­هاي عمومي از ديدگاه پدافند غيرعامل و تعيين اولويت آنها، به تعيين و تشخيص معيارهايي نياز است؛ معيارهاي اصلي اولويت­سنجي شامل موارد ذيل است:

• حوزه نفوذ، مقياس كاربري­هاي اصلي شهري, و درجه اهميت آن در سطوح مختلف جغرافيايي و سياسي؛
• اولويت بر اساس ضرورت عملكردي در هنگام حمله نظامي؛
• اولويت بر اساس ميزان كاربرد در هنگام حمله نظامي؛
• اولويت بر اساس ميزان ارزش نظامي مكان(استراتژيك يا غيراسترتژيك بودن)؛
• اولويت بر اساس انعطاف­پذيري مكان و چند عملكردي بودن آن؛
• اولويت بر اساس ميزان مقاومت در برابر تخريب و آسيب كالبدي.

با توجه به معيارهاي ذكر شده و نگاهي به ماهيت جنگ­هاي نسل ششم، در خواهيم يافت كه اماكني چون ساختمان­هاي دولتي و وزارت­خانه­هاي مهم، انبارها(صنعتي)، كارخانه­ها، راه­آهن، فرودگاه، پست برق و گاز و آب، مراكز انتظامي، مراكز صدا و سيما و مخابرات قطعاً مورد حمله قرار خواهند گرفت. با توجه به موارد فوق و توجه به دقت آتش، هدف­زني دقيق و انهدام كامل كه از ويژگي­هاي كاركردي جنگ­هاي نسل ششم است، براي اين ساختمان­ها هيچ اقدام دفاعي از نوع غيرعامل نمي­توان انجام داد. بنابراين بايد به سمت مكان­هايي سوق پيدا كرد كه كالبد آنها استراتژيك نيست. ليكن مي­توانند نقش استراتژيكي در اقدامات پدافندي غيرعامل و اسكان و سازماندهي جنگ­زدگان داشته باشد، از ميان اين مكان­ها مي­توان به مواردي چون مدارس، بيمارستان­ها، مغازه­ها و فروشگاه­ها و ساختمان­هاي اداري اشاره نمود. تحليل­ها و معيارهايي كه براي هريك از ابنيه ارائه مي­شود، قابل تعميم به ساير اماكن هم نوع خود در سطح شهر مي­باشد، ضمن آن كه به مؤلفه پراكندگي به عنوان يكي از ملاحظات كليدي مهم در جنگ­هاي مدرن توجه شده است.

 

ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ و دﻓﺎع ﻏﻴﺮﻋﺎﻣﻞ

ﺧﻠﺒﺎن ﺑﺎ ﭘﻴﺶ­ﻓرض­هایی ﻛﻪ از ﻫﺪف، ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺷﻜﺎل ﻫﻨﺪﺳﻲ و ﻣﻨﻈﻢ در ذﻫﻦ ﺧﻮد دارد، آن را ﺑﺎ ﻫﻴﺄت ﻛﻠﻲ ﻛﻪ در زﻳﺮ ﭘﺎي ﺧﻮد ﻣﻲ­ﺑﻴﻨﺪ ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ داده، ﭘﺲ از ﺣﺼﻮل اﻃﻤﻴﻨﺎن از ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ در ﺗﺼﻮﻳﺮ، ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﺣﻤﻠﻪ و ﺑﻤﺒﺎران ﻣﻲ­ﮔﻴﺮد. ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ(ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ، ﻣﺠﺎورت، اﺳﺘﻤﺮار و ﺗﻜﻤﻴﻞ) ﻣﻮﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻪ ﻃﺮز ﻣﻮﺛﺮي در ذﻫﻦ و ﺗﺼﻤﻴﻢ­ﮔﻴﺮي ﺑﻌﺪي ﺧﻠﺒﺎن اﺛﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و او را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻫﺪف ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻃﻼﻋﺎت و ذهنیت­های ﻗﺒﻠﻲ او ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي دارد، ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲ­ﻧﻤﺎﻳﺪ. وﻇﻴﻔﻪ ﻣﻬﻢ و اﺻﻠﻲ در ﺑﻌﺪ دﻓﺎع ﻏﻴﺮﻋﺎﻣﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ذﻫﻦ و ﻓﻜﺮ ﺧﻠﺒﺎن را ﺑﺎ ﺑﻬﺮه­ﮔﻴﺮي از اﻗﺪاﻣﺎت زﻳﺮ، ﮔﻤﺮاه و وي را در ﺑﻤﺒﺎران اﻫﺪاف ﻣﻮرد ﻧﻈﺮش ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻮاﺟﻪ ﺳﺎزﻳﻢ:

• اﺳﺘﺘﺎر
• اﺧﺘﻔﺎء
• اﻳﺠﺎد هدف­های ﻛﺎذب و ﻓﺮﻳﺒﻨﺪه
• اﻳﺠﺎد دود
• اﻳﺠﺎد ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ
• ﭘﺮﻫﻴﺰ از اﻳﺠﺎد ﺗﺮاﻛﻢ